Yellow submarine - Jon Kalman Stefánsson
Over God, Gilgamesj en Paul McCartney
Langzaam genieten van de melancholie van Jon Kalman Stefánsson
Jon Kalman Stafánsson belooft ons in zijn inleiding een verhaal over Paul McCartney, over het Gilgamesj-epos, over God en over dode rijinstructeurs, over voorlezen aan de doden en nog veel meer. En dat klopt allemaal. Maar bovenal is zijn nieuwe roman Yellow Submarine toch, net als al het werk van Kalman, een melancholische beschouwing over de zin van het leven en de vraag hoe we dat leven moeten leiden.
Over de auteur
Jon Kalman Stefánsson (1963) werd geboren in Reykjavik. Hij werd vooral bekend zoor zijn Hemel en heltrilogie. Zijn teksten zijn poëtisch en uiterst beeldend. Hij wordt beschouwd als een van de belangwekkendste Europese schrijvers van deze tijd en won diverse belangrijke literatuurprijzen, waaronder de prestigieuze Per Olov Enquistprijs.
Blootvoets
Aarzelend staat de ik-figuur die nergens een naam krijgt, op het gras in een park in Londen. Iets verderop zit de 80-jatige Paul McCartney tegen een boom geleund, blootvoets zoals hij destijds ook blootvoets was op de iconische foto op Abbey Road. De verteller, zestig jaar oud, wil de beroemde ex-Beatle iets belangwekkends vragen. Maar nu nog even niet, eerst wil hij de dingen voor zichzelf beter op een rijtje krijgen.
Kleine jongen
En als vanzelf gaan zijn gedachten terug naar het verleden, naar de tijd toen hij nog een kleine jongen was. Zijn moeder zong liedjes van de Beatles voor hem, las hem voor, speelde met hem en overlaadde hem met liefde. Als ze ziek wordt, wordt het jochie tijdelijk bij een familielid ondergebracht.
Dood
Eerder dan verwacht komt zijn altijd zwijgzame vader hem weer ophalen en terwijl ze in diepe stilte naar huis rijden, mompelt deze opeens ‘Ik ben bang dat ze dood is, je moeder’. Om zich meteen te herpakken en te corrigeren ‘Nee, het is een feit, het is een feit dat je moeder dood is’. Probeer dat maar eens te snappen als je zes bent.
Bijbel
Tijdens de condoleance geeft iemand een bijbel aan vader omdat daar troost en alle antwoorden in staan. Vader legt het boek achteloos opzij, maar de kleine jongen begint erin te lezen, op zoek naar die troost en die antwoorden. Maar alles wat hij in het Oude Testament leest gaat over een God die moord en doodslag predikt, die hele volkeren laat uitmoorden.
Trabant
In zijn kinderlijke jongensbrein komt deze God tot leven en zit op de achterbank van de Trabant van zijn vader, samen met vaders lievelingsartiest Johnny Cash en ze zuipen alle drie als een tierelier. Maar ergens, zo is zijn overtuiging, moet een boek bestaan, ouder dan het Oude Testament, waarin een andere, vriendelijker God de baas is. Gods vrouw misschien?
Stiefmoeder
Korte tijd later is er opeens een zwijgzame stiefmoeder in huis bij de vader en zijn zoontje en als de lente aanbreekt wordt het jongetje samen met haar naar het noordelijkste deel van IJsland gestuurd waar stiefmoeders familie woont. In de totale leegte die daar heerst, moet het kind zichzelf maar zien te redden. Op de begraafplaats praat hij met de doden - samen met Hond die gewoon Hond heet zijn enige vrienden - en leest ze voor uit de krant. Ook de Beatles komen regelmatig langs.
Zombie
Maar naarmate de jongen opgroeit, verliest hij zijn kinderlijke vermogen om zich een eigen wereld te scheppen. Hij vlakt af, leert zichzelf aan zo min mogelijk over dingen na te denken, wordt bijna een wandelende zombie. Pas als hij op de radio het bericht hoort dat John Lennon is doodgeschoten, dringt tot hem door dat hij veel verloren is: ‘Ik miste de tijd waarin droom en werkelijkheid zo dicht bij elkaar lagen dat je ze nauwelijks van elkaar kon onderscheiden’. Vanaf dat moment probeert hij, inmiddels man geworden, zijn leven te veranderen.
Zoektocht
Maar in Yellow Submarine gaat het niet zozeer om het verhaal, dat amper na te vertellen is, maar eerst en vooral over de zoektocht naar een zinvol leven. In zijn zo eigen, poëtische stijl mijmert Kalman Stefánsson over het leven, over alleen zijn (‘het is niet goed te vaak alleen te zijn. Je verrast jezelf zelden, wat niet goed is, want verwondering is als een verfrissende regenbui voor de ziel. Je hebt gezelschap nodig en de stimulans die alleen gezelschap kan geven’).
Pleidooi
En zo wordt Yellow Submarine, Kalmans meest persoonlijke boek tot nu toe, een pleidooi voor de zorg voor elkaar, voor saamhorigheid en liefde. Het beloofde Gilgamesj Epos, het boek dat er was voor de bijbel er was, komt er wat bekaaid af in de laatste bladzijden van het boek, maar dat geeft niet. Want daar staan 380 sprankelende bladzijden vol fantasie, herkenbare emoties en geestverrijkende gedachten tegenover.
Sonja de Jong
Jon Kalman Stefánsson – Yellow Submarine (in IJsland verschenen in 2023 onder de titel Guli kafbáturinn bij uitg. Benedikt) uit het IJslands vertaald door Marcel Otten, Ambo Anthos, ISBN 978 90 263 6531 7, 385 pagina’s. € 23,99, augustus 2024
