Termietenheuvels in de Savanne (Perpetuareeks) - Chinua Achebe
Hoe macht iemand naar het hoofd stijgt
Scherpe analyse van de problemen in veel Afrikaanse landen
Het boek dateert uit 1987, maar wat Chinua Achebe in Termietenheuvels in de savanne beschrijft in de vorm van een scherpe satire is nog altijd even actueel. Na decennia van onderdrukking door een kolonisator, is het vele Afrikaanse landen zelfs nu, tientallen jaren later, nog altijd niet gelukt om hun land op een eerlijke, niet op zelfverrijking gebaseerde wijze te besturen. De goede mannen en vrouwen die er wel degelijk zijn worden door machtsbeluste, door en door corrupte dictators op een zijspoor gerangeerd en de bevolking is de dupe.
Over de auteur
De Nigeriaanse Chinua Achebe (1930-2013) wordt beschouwd als een van de belangrijkste schrijvers in de Afrikaanse literatuur. Hij was een van de eersten die zich afzetten tegen het koloniale perspectief dat vrijwel de hele Afrikaanse literatuur van de twintigste eeuw kenmerkte en vroeg aandacht voor zijn eigen afkomst. Zijn werk is in meer dan vijftig talen vertaald.
Het boek verscheen als deel 85 in de Perpetuareeks, een initiatief van uitgeverij Athenaeum – Polak & Van Gennep dat tijdloze klassiekers van vroeger en nu uit de wereldliteratuur opnieuw onder de aandacht brengt.
Drie vrienden
De hoofdrol is in Termietenheuvels in de savanne weggelegd voor drie vrienden, Sam, Chris en Ikem, in het fictieve Afrikaanse land Kangan. Zij zijn samen opgegroeid, hebben samen gestudeerd in Engeland, zijn samen teruggekeerd om hun land te dienen en op te bouwen. Chris en Ikem hebben journalistiek gestudeerd, Sam is van zijn oorspronkelijke plan om dokter te worden afgeweken en is, op advies van een Engelse docent het leger ingegaan.
Staatsgreep
Als de drie terug zijn in Kangan pleegt het leger er een staatsgreep, de burgerregering wordt afgezet en Sam wordt benoemd tot president. Aanvankelijk blijft hij zijn idealistische ideeën trouw, maar geleidelijk stijgt de macht naar zijn hoofd. Als hij niet lang daarna via een referendum president voor het leven probeert te worden, keert de National Gazette, de krant waar Ikem hoofdredacteur van is, zich tegen dat plan en het referendum wordt afgewezen.
Machtswellust
Vanaf dat moment glijdt Sam steeds verder af richting machtswellust en corruptie. Hij schuwt geen enkele methode om zijn eigen zin door te drijven. Als Chris, die commissaris van Informatie in de regering is, en hoofdredacteur Ikem hem proberen op het rechte spoor te houden, ontslaat hij hen beiden. Dat is nog maar het begin van een reeks dramatische gebeurtenissen.
Link naar kolonialisme
Achebe doet geen enkele poging om de situatie in zijn fictieve land en de motieven van de mensen die het er voor het zeggen hebben, mooier voor te stellen. Maar hij legt wel nadrukkelijk de link naar het Westen dat zich eeuwenlang als overheerser gedragen heeft. ‘Naties werden evenzeer door structuren gecultiveerd als door wetten en revoluties [...] Maar iedereen vergeet dat ze niet in het leven geroepen werden door democratisch gekozen premiers, maar door lelijke, bloeddorstige, primitieve tirannen […] De huidige heersers in Afrika zijn in alle opzichten laatbloeiers, primitieve koningen, zelfs de marxisten onder hen’, laat hij een van zijn hoofdpersonen zeggen.
Tekortkoming
En wat verderop in het boek: ‘De belangriikste tekortkoming van deze regering begon hem (Chris, SdJ) steeds duidelijker te worden. Het was niet de grootschalige corruptie […] het was niet de kruiperigheid ten overstaan van buitenlandse beïnvloeding […] de grootste tekortkoming van onze machthebbers bestaat erin dat ze nalaten de essentiële relaties met de armen en rechtelozen te herstellen.’
Je kunt Termietenheuvels in de savanne lezen als een spannend, vaak zelfs grappig en meeslepend verhaal over een dictator en zijn val. Maar je kunt het ook lezen als een lesje in nederigheid: het is zo makkelijk om een ander te veroordelen voor foute daden, maar vergeet niet hoe het zover heeft kunnen komen.
Sonja de Jong
Chinua Achebe – Termietenheuvels in de savanne, met een nawoord van Vamba Sharif. Oorspronkeljk verschenen in 1987 onder de titel Anthills of the Savannah, bij Heinemann. Vertaald door Robert Dorsman. Athenaeum Polak & Van Gennep, met een licentie van De Geus, ISBN978 90 253 15887. 256 pagina’s, € 28.50, juli 2024.
