Papyrus - Irene Vallejo
Een overweldigende reis door de geschiedenis van het boek
Meester-verteller Irene Vallejo is gids in haar meesterwerk Papyrus. Waar te beginnen in deze informatielawine over de Griekse en Romeinse boekencultuur? Bij de boekenjagers. De spannende avonturen op de eerste bladzijden lijken niets met boeken en alles met macht te maken te hebben. Het is beide
De heersende farao, Ptolemaeus (circa 300 voor Christus), heeft aan mannen te paard opdracht gegeven alle boeken van de wereld te bemachtigen om de bibliotheek van het Egyptische Alexandrië te vullen. ‘Hij joeg de droom na van een absoluut volmaakte bibliotheek, die alle werken van alle schrijvers sinds het begin der tijden zou omvatten.’ Want kennis is macht, ook toen al! Ondanks het feit dat deze collectie verloren is gegaan, weten we dat de bibliotheek bestond uit minstens 120 rollen. Het is nog steeds een raadsel of de brand die de bibliotheek verwoestte door Julius Caesar is veroorzaakt. Het was wel de eerste verzameling boeken. Volgens Vallejo is het internet een grootschalige en niet-fysieke afgeleide van bibliotheken. Ook aan ‘…. internet lag de droom ten grondslag het mogelijk te maken dat iedereen op de wereld met elkaar kan communiceren.’ Spannende bladzijden zijn het.
De auteur heeft zich beperkt (heeft zich moeten beperken) tot de Griekse en Romeinse cultuur, maar ‘beperking’ is hier relatief. Alle ‘uitvindingen’ op het gebied van schrift en het vastleggen daarvan op papyrus en perkament zijn daar en toen begonnen. De ontwikkelingen tijdens die twee culturen staan symbool voor alle latere ontwikkelingen, die zich weerspiegelen in boekrollen en boeken. Maar het boek zelf brengt ook weer ontwikkelingen in gang, bijvoorbeeld in de filosofie, zo legt Irene Vallejo uit.
De Griek Ptolemaeus, de stichter van een Egyptische dynastie, verwezenlijkte zijn droom van een alles omvattende bibliotheek met financiële middelen, die hij onder andere verkreeg door de export van papyrus, de meest gebruikte drager van het schrift in die tijd. De stengel van de plant is zo dik als de arm van een man en tussen de drie en zes meter lang. Het werd – evenals de smartphone nu- een strategisch product. ‘Met papyrus vond de taal eindelijk een thuis op levende materie.’
Perkament is van later tijd en de schrijfster vertelt in een sappige anekdote hoe zij het klaarspeelde in de Biblioteca Riccardiana in Florence het werk van de dichter Petrarca op perkament in te zien. Te beleven eigenlijk. Toen het haar via slinkse wegen was gelukt, onderging ze zintuigelijke sensaties. ‘Misschien dat het idee om dit boek te schrijven toen is ontstaan, in de gloed van dat werk van Petrarca, dat fluisterde als een zacht vuur.’
Haar boek is één grote aaneenschakeling van feiten en verwondering, van pregnante oneliners en kleurrijke bijzonderheden. Het alfabet, dat revolutionaire verlengstuk van tekeningetjes, vergde een ontwikkeling die honderden jaren duurde. ‘Door letters te combineren hebben we de volmaakte partituur van de taal gecreëerd en de duurzaamste.’ De uitvinder zelf (een Griek uit de achtste eeuw voor christus) is onbekend.
Bijna alle kennis is opgeslagen buiten onze hersenen (tegenwoordig in dataverzamelingen). ‘Boeken hebben weliswaar vreselijke gebeurtenissen gelegitimeerd, maar ze leverden ook de beste verhalen, symbolen, wetenswaardigheden en uitvindingen die de mens in het verleden tot stand heeft gebracht.’ Daarom is Irene Vallejo’s boek tegelijk en vooral een ode aan het boek. Je kunt ze namelijk lezen, ‘… een verbazingwekkende uitvinding, een zwijgend gesprek tussen jou en mij.’
Tussen al deze bespiegelingen door komt een lange stoet voorbij van personen die voor het voortbestaan van het boek hebben gezorgd: verhalenvertellers, verzamelaars, kopiisten, illustratoren, vertalers, straatverkopers, leraren, spionnen, rebellen, monniken en nonnen, slaven en avonturiers, en niet te vergeten de boekhandelaren en recensenten. Vele namen trekken voorbij: het namenregister telt 22 kolommen!
De enige kritische noot gaat over de volledige afwezigheid van beeld. Juist bibliotheken en in het verlengde daarvan: het internet, vormen een gemakkelijke bron voor illustraties. Dat maakt dit gemis voelbaar.
Dick de Scally
De auteur
De Spaanse Irene Vallejo (Zaragoza, 1979) studeerde klassieke literatuur. Ze heeft een wekelijkse column in El Pais en Heraldo de Aragón, waarin ze heel vaak haar liefde voor de klassieke oudheid belijdt. Van Papyrus zijn al meer dan 200.000 exemplaren verkocht en het boek zal in meer dan 30 landen als vertaling uitkomen.
Irene Vallejo – Papyrus – Een geschiedenis van de wereld in boeken, uitgeverij Meulenhoff, 532 pagina’s. ISBN 978 90 290 9420 7, gebonden € 29,99, maart 2021