Nirwana - Tommy Wieringa
Portret van een eeuw
Een kleinzoon rekent af met zijn grootvader
Het is een waar huzarenstukje, de nieuwe roman ’Nirwana’ van Tommy Wieringa, een fenomenale prestatie. In een kleine 500 bladzijden schetst de schrijver aan de hand van het verhaal van de inmiddels honderdjarige en sterk dementerende offshoremagnaat Willem Adema en zijn zestig jaar jongere kleinzoon, de kunstenaar Hugo Adema, een indringend beeld van de afgelopen honderd jaar.
Van Hitler tot Thierry Baudet
Van Hitler tot Thierry Baudet, over een man die zich onaantastbaar waande en dat ook bijna zijn leven lang was. Tot de tijd hem inhaalde.
Herhaaldelijk moet je als lezer het boek even wegleggen bij het lezen van de gruwelen die de jonge Willem in zijn jaren als fanatiek aanhanger van de nazi’s vol trots in zijn dagboeken noteert. Dit kan toch niet, is je eerste reactie, een man die zo volkomen meedogenloos is en ook later geen seconde spijt heeft van zijn daden. Maar het kan wel, want Wieringa baseerde zich voor de fictieve figuur van Adema op het leven van de werkelijke Pieter Schelte Heerema (1908-1981). Net als Adema in het boek was ook Heerema in de oorlog een gestaald SS-officier, raakte gewond en zette daarna in Nederland zijn werk voor de bezetter voort. Na de oorlog werd hij opgepakt, maar wist dankzij zijn goede relaties in hoge kringen en dankzij de positieve getuigenis van een ‘verzetsman’ die achteraf hoogstwaarschijnlijk nooit in het verzet actief geweest is, straf te ontlopen. Hij emigreerde naar Venezuela en legde daar de basis van wat uit zou groeien tot een miljoenenbedrijf in de offshore.
Gedachtengoed
De levensloop van de door Wieringa verzonnen Adema verloopt globaal langs dezelfde lijnen, al heeft de schrijver met name de familiale feiten hier en daar naar zijn hand gezet. Adema heeft één zoon en een door hem altijd verborgen gehouden verstandelijk gehandicapte dochter. De zoon heeft twee zonen voortgebracht, de tweeling Willem en Hugo. Kleinzoon Willem adoreert zijn grootvader en zet diens levenswerk en in zekere mate ook zijn gedachtengoed voort, kleinzoon Hugo is in alle opzichten hun tegenpool. Omdat de jongens water en vuur zijn, wordt Hugo als kind verbannen naar het huis van zijn grootouders, waar hij drie kille jaren doorbrengt.
Als Hugo door een samenloop van omstandigheden de oorlogsdagboeken van zijn grootvader in handen krijgt, inspireren deze hem tot een reeks schilderijen waarin het familieverleden vorm krijgt.
Rijk en ambitieus
Nirwana is een ontzettend rijk en ambitieus boek. Het laat zich lezen als de geschiedenis van een eeuw Nederland, van kapitalisme en nationalisme, van heilig geloof in het eigen gelijk en de gedachte dat sommige mensen meer rechten hebben dan andere. Maar net zo goed is het de afrekening van een kleinzoon met zijn verleden en het verhaal van een liefde die verloren ging.
Gevolg van die ongebreidelde ambitie is wel dat de figuur van Hugo Adema, de man die toch de spil van het verhaal is, niet echt uit de verf komt. Hij blijft enigszins een karikatuur die niet echt loskomt van het papier. Dat geldt ook voor veel van de andere personages, die blijven hangen in clichématige beschrijvingen. Een tikkeltje wonderlijk is ook het feit dat Wieringa zichzelf opvoert in de derde persoon als ‘een man met een Fidel Castro-achtige vechtpet op’ die onderzoek doet naar Willem Adema en daarbij, expres of toevallig, diens kleinzoon ontmoet en probeert hem familiegeheimen te ontfutselen.
Maar tegenover die wat mindere punten staat ontzettend veel boeiends. Met Nirwana heeft Tommy Wieringa een roman geschreven waarin je bij elke herlezing weer andere aspecten ontdekt.
Sonja de Jong
Over de auteur
Tommy Wieringa (1967) schrijft sinds 1995, toen hij debuteerde met Dormantique’s manco.
Zijn doorbraak kwam met zijn vierde roman in 2005 Joe Speedboot. Daarna volgde een uitgebreid oeuvre waarvan de romans Cesarion (2009), Dit zijn de namen (2012) en De heilige Rita (2015) de bekendste zijn.
Tommy Wieringa – Nirwana, 481 pagina’s, ISBN 978 94 318081 6, uitgeverij De Bezige Bij, € 29,99, september 2023
