Natura Artis Magistra - Diverse auteurs
De vele kanten van Natura Aris Magistra
Liber amicorum voor Artis-professor Erik de Jong
Artis-professor Erik de Jong (1954) is met emeritaat. Hij was van 2009 tot 2020 adviseur van dierentuin Artis en bijzonder hoogleraar Cultuur, landschap en natuur aan de Universiteit van Amsterdam. Ter gelegenheid van zijn vertrek verscheen het liber amicorum: Natura Artis Magistra, Verhalen over cultuur, landschap en natuur. In deze bundel reflecteren 28 collega’s, vrienden, leerlingen en geestverwanten op het werk van De Jong.
We lichten er een paar bijdragen uit.
Gerard Reve, die eind jaren zestig tegenover de ingang van de dierentuin woonde en regelmatig de tuin bezocht, schrijft in De taal der liefde (1971) over de ‘grote bronzen beeldengroep van honden, waarvoor men toch niet speciaal een dierentuin zou komen bezoeken’. Harry J. Kraaij bespreekt in de artikelenbundel hoe deze honden in Artis terechtkwamen.
De twee sculpturen van de Franse beeldhouwer Auguste-Nicolas Cain werden in 1907 door Artis-lid Pieter Langerhuizen aan de tuin geschonken. Het aardige is dat Kraaij ook de namen van de twee honden aan de weet komt. Deze namen, ooit onderaan de beelden aangebracht, zijn op zeker moment, wanneer precies wordt niet duidelijk, verwijderd.
Een jaar of tien geleden besloot Artis geen eigennamen meer aan de dieren te geven, om de vermenselijking van de dieren tegen te gaan. Kraaij vindt dit geen goed idee, een naam identificeert het dier, met een eigen gedrag en eigen karakter: ‘Als kunsthistoricus, maar ook als mens, vind ik het daarom verhelderend dat de honden in Artis nu de [oorspronkelijke] namen Brillador en Lumineau hebben gekregen.’ Herkregen dus eigenlijk.
Nescio
Yme Kuiper vergelijkt in ‘Connecties en opposities’ De Jongs opvattingen met die van Marcel Mauss, Claude Lévi-Strauss en, dichter bij huis, J.H. Grönloh, de schrijver Nescio. De laatste over een Artisbezoek in 1897:
‘Toen voelde ik dat alles goed was en dat er nog iets zou komen, later. ‘k Voelde tegelijk een groote tevredenheid en een groot verlangen. En de zekerheid dat deze dag nooit terug zou komen.’ Kuiper concludeert over De Jong en Nescio: ‘Uit beide passies kwamen mooie, eigenzinnige publicaties voort, die gezien mogen worden.’
Sandra den Dulk en Els van der Laan-Meijer bespreken de totstandkoming van het in 2014 geopende Artisplein.
De eerste aankoop van het genootschap Natura Artis Magistra was in 1838 het buitenverblijf Middenhof, waarin een tuin werd aangelegd die in de loop der tijd verschillende malen werd heringericht en uitgebreid.
In 2005 maakten Erik de Jong en landschapsarchitect Michael van Gessel plannen voor een openbaar plein op deze plek. Het werd het Artisplein, beslist een aanwinst voor de buurt.
Mocht de indruk gewekt zijn dat de bundel vrijwel geheel over Artis gaat, dan is die indruk niet juist. Zo’n twee derde behandelt een diversiteit aan onderwerpen als de tuinman, poezen, Staatsbosbeheer, de Hollandsche Schouwburg, landschappen in de 17e eeuw, de moderne tuin, Japanse schilderijen; locaties als Utrecht, Siberië, New York, Duitsland passeren de revue.
Uit de grote variëteit aan bijdragen valt wel af te leiden hoe bijzonder en veelzijdig de belangstelling en kennis van Erik de Jong was.
Artis gaat hem missen.
Adriaan Vermeulen
Diverse auteurs – Natura Artis Magistra, Verhalen over cultuur, landschap en natuur, 188 pagina’s, ISBN 978 90 8704975 1, uitgeverij Verloren, Hilversum, bevat tevens bio- en biografische gegevens over Erik de Jong en informatie over de medewerkers, € 20, december 2021