Naar zachtheid en een warm omhelzen - Adriaan van Dis
Ontroerende roman over de negenjarige Adriaan met zielenschade
Omslagletters zijn voorteken van het biografisch moois dat de lezer te wachten staat
De letters op het omslag van de roman Naar Zachtheid en een warm omhelzen van Adriaan van Dis glimmen je onder een bepaalde hoek gezien tegemoet, als voorteken voor al het biografisch moois dat de lezer te wachten staat. Want biografisch is het nieuwste boek (roman!) van Adriaan van Dis, en mooi, en vooral ontroerend.
Leenmoeder Ommie
Terwijl menig lezer zal zijn uitgekeken (uitgelezen!) op de herinneringen aan zijn jeugd in Bergen aan Zee, bijvoorbeeld in Indische duinen, roept Van Dis hier een andere tijd op en eigenlijk ook een andere Adriaan. Namelijk dat van een negenjarige knaap die in een grote stad (die nadrukkelijk niet Breda is en toch wel is) veel weg heeft van Kees de Jongen, de hoofdpersoon in de gelijknamige roman van Theo Thijssen. Altijd is er de strijd tussen fantasie en realiteit, tussen onzichtbaar willen zijn en dapperheid.
Adriaan logeert enige tijd in ‘het hoge huis’ bij zijn grootvader Huibert en diens hulp Jans, die door Adriaan Ommie wordt genoemd, een prachtige samentrekking van oma en mammie. Zij vervult de rol van ‘leenmoeder’, om Adriaan even uit het helse leven in Bergen aan Zee te halen, waar zijn vader en diens oorlogstrauma een normaal leven onmogelijk maken.
Nagelaten koffertje
Van Dis schrijft dat hij Ommie terugvond in een nagelaten koffertje met allerlei documenten uit de oorlog. Hij ‘creëert’ haar leven dat hij in deze roman openbaar maakt. Het resultaat is een mix van feit en fictie, van heden en verleden. Want het verhaal van de logeerpartij met de herinneringen van Ommie’s oorlog wisselt hij af met overpeinzingen uit de grote stad, waar hij nu woont. In gedachten analyseert hij het heden en zijn verontrustende toekomst.
Ieder in dit verhaal heeft een gemis. Er is Melita, een vrouw uit de buurt, die een houten been heeft. De grootvader mist empathie en heeft geen oog voor de jeugd van Adriaan en de onmisbaarheid van Ommie. Bij hem telt alleen geld. Ommie ontbeert de empathie van haar ‘werkgever’. Ze leefde aan twee kanten, leek het wel: jong met haar geleende kleinkind, oud met haar bellende brombeer.
Vol vragen
En er is natuurlijk de complexe Adriaan, die ondanks alles de klappen van zijn agressieve vader mist en vol vragen zit. Hij verlangt naar van alles: affectie, vrede, dapperheid en zekerheid. Hoe hij moest leven, wie hij moest zijn -al die onzekerheden plaagden hem.
Het leven rondom het hoge huis beziet Adriaan wisselend, van een afstand en tot in detail. Symbolisch daarvoor is de verrekijker, die hij ontdekt op een geheime plaats in het huis. Het is zijn enige speelgoed in een huis met twee oude mensen, Bij gelegenheid, terwijl Adriaan bij haar op schoot kruipt, gebruikt Ommie de kijker voor wijze lessen. Luister, je kan kijken wat je wil, maar weinig is zoals het lijkt. En ze gebruikt voor Adriaan onbekende woorden (opvrijer, smoezen, cachot) die hem toch ontzag inboezemen. De taal is voor Adriaan een middel om de wereld te begrijpen.
Ontbrekende schakel
Dit verhaal, dat Van Dis uitdrukkelijk een roman noemt, is de ontbrekende schakel in de verhalen uit zijn jeugd, die vooral getekend is door trauma’s uit oorlogen. Niet zijn eigen trauma, maar dat van anderen, waarvan de gevolgen een hardvochtig en soms een zacht stempel kunnen drukken op volgende generaties. Dat heeft Van Dis verwoord en dat ontroert mij. Daarom vind ik Naar Zachtheid en een warm omhelzen onmisbaar in het werk van Adriaan van Dis.
Dick de Scally
Over de auteur
Adriaan van Dis (Bergen, 1946) debuteerde in 1983 met de novelle Nathan Sid, die bekroond werd met het Gouden Ezelsoor. Met Indische duinen (1994) won hij de Gouden Uil (1995), de Trouw Publieksprijs en werd genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs. Die won hij in 2015 met de roman Ik kom terug (2014). In 2021 verschenen Vijf vrolijke verhalen en de roman KLiFi. In 2022 kreeg hij een eredoctoraat van de Radboud Universiteit in Nijmegen voor zijn verdiensten als ambassadeur voor het leren van talen en culturen.
Adriaan van Dis – Naar zachtheid en een warm omhelzen. ISBN 879 90 254 7338 9, 214 pagina’s, imprint uitgeverij Augustus van Atlas Contact, € 22,99, augustus 2023
