Mordechai - Marcel Möring
Möring op zijn best
Dompel je onder in een achtbaan aan verhalen
Een bonte reeks verhalen die uit andere verhalen voortkomen en leiden tot nieuwe verhalen. Op haast elke bladzij ideeën die aan het denken zetten, gebeurtenissen die je onweerstaanbaar meeslepen. Mordechai, de nieuwe, vuistdikke (want voor minder doet Möring het niet) roman van Marcel Möring biedt weer alles wat we van de schrijver van romans als In Babylon, Dis en Louteringsberg mogen verwachten. Geweldig leesvoer waar je moeiteloos urenlang in verdwaalt, maar tegelijkertijd ook stof tot nadenken. Een boek om te lezen en daarna onmiddellijk nog eens te lezen, van een intense rijkdom.
Over de auteur
Marcel Möring (Enschede, 1957) debuteerde in 1990 met de roman Mendels Erfenis die meteen met de Geertjan Lubberhuizenprijs bekroond werd. Twee jaar laten won hij de AKO Literatuurprijs met Het grote verlangen. In zijn roman In Babylon die in 1997 verscheen, speelt voor het eerst het thema van de wandelende Jood een hoofdrol. Het bleek een thema dat Möring niet meer losliet en sindsdien in vrijwel al zijn werk opduikt. Het boek leverde hem een Gouden Uil op. Zijn werk is in diverse talen vertaald.
Uitbundig
De Mordechai uit de titel is Mordechai Gompertz, een wereldberoemd schrijver die inmiddels 72 is en na een jarenlang uitbundig leven te midden van de groten der aarde nu al dik dertig jaar ergens in het oosten des lands een ietwat teruggetrokken bestaan leidt en alleen zijn boeken laat spreken. Maar zijn uitgever dringt aan op een biografie en omdat de onwillige Mordechai dat niemand toevertrouwt, besluit hij deze dan maar zelf te gaan schrijven. In de aanloop daarnaartoe verschijnt een televisieploeg bij hem thuis om hem alvast te interviewen.
Pornografisch
De interviewer maakt tijdens de voorbereiding van het gesprek een domme grap en Gompertz slaat hem dwars over de salontafel heen. Einde televisiegesprek. Maar de opmerking van de interviewer, over Gompertz’ grootvader die enkele pornografische boekjes schreef, blijft in Gompertsz’ hoofd natrillen. Wie was die grootvader die hij alleen maar kent uit de verhalen, waarom schreef hij die boekjes, waarom is hij van de ene dag op de ander vertrokken en nooit meer teruggekeerd. Waarom is ook zijn eigen vader voorgoed vertrokken, zelfs nog voor de geboorte van zijn zoon? De ene vraag leidt tot de volgende, de ene herinnering maakt plaats voor de andere.
Caleidoscopisch
Het levert een caleidoscopisch verhaal op, over Jodendom en over liefde en hartstocht, over de rol van vaders, over relaties, over keuzes die je maakt in het leven en hun consequenties en over ongelooflijk veel andere zaken. Zou je het boek gaan uitpluizen als een uilenbal, dan tref je er heel veel brokstukjes in aan die je van eerdere romans van Möring herkent, in een weliswaar andere vorm, maar herkenbaar, thema’s die telkens opnieuw weer terugkeren in zijn werk.: orde versus chaos, vaders die verdwijnen, een oom en een nichtje en ga zo maar door.
Universum
Maar waarom zou je dat doen, als je er ook voor kunt kiezen om je gewoon met huid en haar over te leveren aan het universum dat Möring schildert. Mordechai is een man, bigger than life: groot, luid, strijdlustig. De hele wereld is hij over gereisd, alle grote schrijvers heeft hij gekend, tal van vriendinnen heeft hij gehad, echt gehouden heeft hij er van slechts een, realiseert hij zich nu. Gebonden heeft hij zich nooit. Elk mens is de som van geschiedenissen, de uitkomst van een chaotisch proces, en daardoor is het onmogelijk om je voor te laten staan op je verworvenheden en al helemaal niet op je afkomst. Het is allemaal chaos en toeval.
Geheime naam
Een van de centrale thema’s is ook in deze roman weer de wandelende Jood. De Gompertz-dynastie is te herleiden tot die ene Ephraïm Gompertz die volgens de overlevering rond 1530 ergens in Oost-Europa probeerde de geheime naam van God te vinden in de 72 letters die daarvoor zouden staan en daar een pamflet over schreef. Dat boek is zoekgeraakt en sindsdien zijn zwervend door heel Europa Gompertzen opgedoken tot een van hen van Worms naar Nederland emigreerde. Voor Mordechai is er een duidelijke omschrijving van wat een Jood is: De Jood is wat de niet-Joden van hem vinden. En dat is veel meer dan alleen een etnische, religieuze, culturele of historische aanduiding. Het heeft een betekenis die alle betekenissen overschrijdt. Een Jood is iemand aan wie alles kleeft wat anderen op hem willen plakken. En dat is waarschijnlijk waarom een Jood nooit niet-Joods kan zijn.
Genesis en Odysseus
Er zijn critici die Möring verwijten te breedsprakig te zijn. Ergens in zijn boek dient hij ze in de persoon van Mordechai van repliek: Hij, Mordechai Gompertz, kon niet inzien dat wat begonnen was met Genesis en Odysseus nu gereduceerd moest worden tot ‘echt’, ‘persoonlijk’ en ‘actueel’. Een roman was voor hem een wereld waarin de maker alleen zichtbaar was door zijn stijl, door zijn ambacht, door zijn vermogen om iemand te transporteren naar wat nog niet bestond.
En dat laatste, daarin slaagt Möring glansrijk. Zijn verhaal neemt je mee naar andere denkwerelden en plaatsen, geen enkel verhaal in het grote geheel voelt als te veel, integendeel, je zou wensen dat er nog meer was.
Onbegrijpelijk
Het is onbegrijpelijk dat uitgeverij De Bezige Bij, die tot voor kort de vaste uitgever van Möring was, geweigerd heeft deze roman uit te geven op grond van één enkel woord. Het is een racistische vrouw die het zegt in 1967 als Mordechai haar voorstelt om naar een concert van Max Roach te gaan. ‘Jazz?’ zei ze en toen, alsof ze iets vies proefde, zo’n negerband?’ En dat woordje, neger, schoot de uitgever in het verkeerde keelgat en leidde tot een dusdanig conflict dat Möring overstapte naar uitgeverij Prometheus waar men gelukkig minder hypocriet is.
Sonja de Jong
Marcel Möring – Mordechai. Prometheus, ISBN 978 90 446 5715 9, 507 pagina’s. € 27, januari 2025
