Mijn stomme intenties - Bernardo Zannoni
Allegorie zonder duidelijke boodschap
Een steenmarter die leert lezen
Zijn boek bleef tot op heden vrij onopgemerkt in ons land. Maar de komst van schrijver Bernardo Zannoni op het Literatuur- en Muziekfestival Crossing Border in Den Haag in november 2024 richtte opeens de aandacht op zijn boek Mijn stomme intenties. Het verhaal speelt zich af in de dierenwereld, maar wel een wereld die verdraaid veel op die van de mensen lijkt: de dieren eten aan tafel en bereiden hun voedsel, ze hebben verlichting in hun hol en sommigen kunnen lezen en schrijven. Het verhaal doet enigszins denken aan een allegorie of fabel, een zedenles met dieren in de hoofdrol. Maar wat de boodschap is die Zannoni wil vertellen, blijft obscuur. Het verhaal is meeslepend, maar daardoor toch ook enigszins onbevredigend.
Over de auteur
Bernardo Zannoni (Italië, 1995) publiceerde tot nu toe twee boeken, Mijn stomme intenties en het nog niet in Nederlandse vertaling verschenen 25. Dit eerste boek is inmiddels in tien talen vertaald.
Kreupel
Hoofdpersoon en verteller is Archy, een steenmarter. Zijn vader is al dood als hij geboren wordt. Samen met zijn vijf broertjes en zusjes ligt hij in een bed ergens in een hol, terwijl hun moeder probeert eten voor hen te vinden. Als Archy door een val uit een boom kreupel raakt, besluit zijn moeder hem weg te doen, omdat hij nutteloos geworden is. Ze brengt hem naar de vos Solomon boven op de heuvel, die leeft van ruilhandel. Voor anderhalve kip verkoopt zij haar zoon aan de vos.
Hond
Aanvankelijk houdt Solomon Archy gevangen aan een lijn en laat hem hard werken. De grote hond Joël bewaakt hem. Maar geleidelijk aan geeft de vos hem meer vrijheid en vertrouwen en op zeker moment toont hij hem zijn grootste schat: een bijbel. De vos heeft deze buitgemaakt toen hij probeerde een aan een galg hangende man te verorberen, het boek viel uit diens zak.
Bestudeerd
Solomon heeft zichzelf, met behulp van een bevriende hond die bij mensen leefde, leren lezen en schrijven en heeft de bijbel uitputtend bestudeerd. Archy is gefascineerd door alle nieuwe gedachten die het boek hem geeft. Maar wat hem bovenal schokt, is het besef van de onvermijdelijke sterfelijkheid waarover hij leest. De dood was tot dan toe in zijn ogen iets wat alleen anderen overkomt en de wetenschap dat ook hijzelf ooit zal sterven brengt hem tot het diepst in verwarring.
Herschrijven
De vos Solomon heeft inmiddels ook zijn eigen levensverhaal opgeschreven en tot een boek samengebonden. Hij geeft Archy de taak om dit verhaal te herschrijven, meer volgens de beginselen van de bijbel. Zo moet de oorspronkelijke zin Ik steel kippen, samen met Victor. De rest maken we voor de lol dood worden veranderd in We nemen een kip mee voor onszelf, de rest offeren wij aan de Heer. Ook zelf begint Archy steeds meer te geloven in deze God voor de mensen.
Verwarrende mengeling
Zannoni beschrijft het leven van Archy tot in detail. Het dier, en ook alle andere dieren die in zijn boek worden opgevoerd, zijn een verwarrende mengeling van dierlijkheid en menselijkheid. Ze wonen in holen met raampjes en lampen, ze hebben tafels en stoelen, bereiden hun eten in een keukentje, slapen in bedden. Maar tegelijkertijd bijten ze elkaar regelmatig de strot af, bejagen en bedreigen elkaar, eten hun eigen kinderen op als ze honger hebben.
Meedogenloos
Die discrepantie houd je al lezer constant in verwarring. Wat probeert Zannoni nou precies te vertellen? Dat dieren net als mensen meedogenloos zijn? Dat instinct uiteindelijk elke vorm van beschaving overwint? Dat we meer volgens de wetten van God moeten leven of juist niet? Het wordt niet echt duidelijk.
Maar ondertussen vertelt hij wel een behoorlijk spannend verhaal. Want het leven van een steenmarter is niet vrij van gevaren en telkens opnieuw moet Archy zich verdedigen tegen de bedreigingen die op hem afkomen. Hij vindt een vrouw, krijgt kinderen en raakt ze weer kwijt, hij blijft alleen achter en moet uiteindelijk vluchten voor een vijandige lynx, vindt een nieuw onderdak en iemand die hij op zijn beurt kan leren lezen en schrijven.
En telkens als je sympathie begint te voelen voor die arme marter die het zwaar te verduren krijgt, bijt hij weer zonder reden een ander dier de kop af. En weg is je sympathie. Een intrigerend boek.
Sonja de Jong
Bernardo Zannoni – Mijn stomme intenties. Oorspronkelijke titel I miei stupidi intenti, uitgebracht door Sellerio in 2021. Uit het Italiaans vertaald door Willy Hemelrijk, De Harmonie, ISBN 978 94 633 6207 8, 250 pagina’s, € 22,90, april 2024
