Luister - Sacha Bronwasser
Het verschil tussen kijken en zien
Geen NS Publieksprijs, wel een geweldige roman
Er is een groot verschil tussen kijken en zien. Kijken doe je als vanzelfsprekend naar alles om je heen, zonder er speciaal acht op te slaan. Zien betekent dat je het ook echt in je opneemt. Wie ziet, kan vertellen. En wie vertelt legt vast. We hebben de taal nodig om onze ogen te helpen. Dit gegeven voert als een rode draad door Luister, de tweede roman van Sacha Bronwasser.
Over de auteur
Sacha Bronwasser (1968) is kunsthistoricus, curator en schrijver. Voor de Volkskrant schreef zij twintig jaar lang over beeldende kunst. Ook schreef zij teksten voor tentoonstellingscatalogi in diverse Nederlandse musea. In 2019 verscheen haar eerste boek, de roman Niets is gelogen. In 2023 volgde Luister en in oktober 2024 kwam haar verhalenbundel De lotgevallen uit. Luister werd begin 2024 genomineerd voor de Libris Literatuurprijs en in het najaar van 2024 voor de NS Publieksprijs. Inmiddels zijn al meer dan 100.000 exemplaren van het boek verkocht.
Au pair
Verteller in Luister is Marie, die in 1989 als au pair halsoverkop naar Parijs is vertrokken. Het waarom van die vlucht wordt pas geleidelijk duidelijk. In 2021 doet zij, ouder en wijzer geworden, tegenover haar vroegere docent Flo verslag van die periode op geluidsbestand. Ook het waarom daarvan wordt pas in de loop van het verhaal duidelijk, zoals heel veel in dit boek pas geleidelijk onthuld wordt. En opeens vallen dan allerlei dingen op hun plek die in de proloog al aangestipt werden.
Bronwasser deelt haar verhaal op in drie afzonderlijke delen. Naast het verhaal van Marie, is er ook dat van Philippe, haar werkgever. En dat van de Duitse Eloïse, die drie jaar vóór Marie als au pair in hetzelfde gezin werkte.
Fotografie
Als Marie in de zomer van 1989 in Parijs arriveert, weet zij amper waar ze aan begint. Haar studie aan de kunstacademie, iets waar ze louter aan begon omdat een leraar op de middelbare school haar zei dat ze iets creatiefs moest gaan doen, heeft ze in paniek beëindigd. Subtiel zet Bronwasser de kwetsbare twintiger neer: groen als gras, niet echt succesvol op de kunstopleiding en dan is er opeens Flo, de charismatische docente die aandacht voor haar heeft. Haar uitnodigt voor de trendy feesten op vrijdagavond bij haar thuis, haar boeken over fotografie leent, haar stimuleert om af te vallen en zich anders te gaan kleden, haar optilt. Marie voelt zich uitverkoren en doet alles wat Flo zegt.
Paniek
Tot zij ontdekt wat Flo werkelijk in de zin heeft. In paniek wil ze weg. De advertentie waarin om een au pair in Parijs gevraagd wordt, biedt een ideale vluchtroute. Ze moet er voor twee kleine jongetjes zorgen, zes en een jaar oud. Beide ouders, Philippe en Laurence, werken. Voor Marie is zo’n typisch Parijse dienstbodenkamer beschikbaar op de zolder van het statige appartementengebouw van Philippes moeder. Want in het piepkleine flatje van Philippe en Laurence is geen plaats.
Peu nerveux
Ook Philippe worstelt met het leven. Als kind al leed hij aan onbestemde angsten, un peu nerveux noemden zijn ouders hem en ze wisten daar niet goed raad mee. Achteraf was Philippe best vaak bang voor dingen die daarna daadwerkelijk gebeurden. Maar hij maakte zich ook wel eens druk om dingen die helemaal niet plaatsvonden. De geboorte van zijn zoontje Nicolas helpt Philippe in een klap over zijn angsten heen. Maar de komst van de Duitse au pair Eloïse brengt al zijn akelige voorgevoelens opeens terug. De angst is terug, als een geduldige hond die buiten de supermarkt op zijn baas heeft zitten wachten.
Voorspellend?
Heeft Philippe werkelijk voorspellende gaven? Of is hij gewoon heel erg onder de indruk van de mollige, rondborstige Eloïse, zo anders dan zijn jongensachtig gebouwde vrouw Laurence. Bronwasser laat het antwoord op die vraag over aan de lezer. Maar een feit is dat Eloïse en daarmee ook Philippe zelf kort daarna iets heel akeligs overkomt, iets wat Eloïse voortijdig terug doet keren naar Duitsland en Philippe op termijn zijn goede baan en daardoor ook zijn huis kost.
Driehoek
Die driehoek: Philippe, Eloïse en Marie vormt de basis van het verhaal dat zich, zowel in 1989 als in 2015/2021 afspeelt tegen de achtergrond van een vloedgolf aan terroristische aanslagen, met als centraal punt de aanslagen van 13 november 2015 waarbij honderden doden vielen. Aanslagen die in de kern verband hielden met die van 1989. ’Woorden die blijven, woorden die groter worden. Daders die nog geboren moeten worden. Ze vormen een borduurdraad die in het weefsel van de tijd wordt gestoken en die voort zal gaan […] een patroon dat alleen maar achteraf zal worden waargenomen, steek voor steek voor steek.’
Het zijn dit soort subtiele observaties, verwoord in al even subtiele zinnen, die het lezen van Luister tot een genot maken.
Achteloos
Steeds opnieuw weet Bronwasser met de juiste details en treffende metaforen de lezer mee te slepen. Achteloos lijkende zinnetjes soms die een heel verhaal vertellen. Zoals over de mede-studenten van Marie, met wie ze tijdens haar studie bijeenkomsten bezoekt: We zijn elkaars bij-gebrek-aan-beter.
De NS Publieksprijs zat er uiteindelijk niet in voor Bronwasser. Die ging, na een volgens de jury spannende nek-aan-nekrace, naar Adriaan van Dis met zijn boek Naar zachtheid en een warm omhelzen. Maar ze zou hem zeker verdiend hebben.
Sonja de Jong
Sacha Bronwasser – Luister, Ambo/Anthos, €23,99, ISBN 978 90 263 6864 6, 254 pagina’s, € 23.99, gebonden limited edition: oktober 2024 (de eerste druk verscheen in februari 2023)
