Conserve's Leessite

Fascinerende ontmoetingen met migranten en grensbewakers

Bezoek aan 15 plekken aan beide zijden van de muur

Ben je benieuwd naar de manier waarop de ‘muur van Trump’ gestalte krijgt, wil je weten wat dat voor effect zal hebben op de lokale bevolking, wil je meer weten over de situatie in de grensstreek? Lees dan het boek. Het is zeer goed leesbaar en als je eraan begint wil je de reis verder meemaken.

Trump praat over Mexico alsof er amper samenwerking mogelijk is in het uitgestrekte grensgebied. Volgens hem is elke illegale migrant een crimineel of een verkrachter. Is dat een onjuist of eenzijdig beeld? Of schuilt er ook enige waarheid in? De auteur is door het grensgebied getrokken om daarachter te komen.

Edwin bezocht plaatsen op 15 plekken aan beide zijden van de ruim 3200 km lange grens. Op een landkaartje kun je de reis volgen. Het boek volgt de grens van oost naar west, precies volgens de ondertitel: van Harlingen naar Tijuana. Harlingen? Nederlanders? In het boek lees je dat de plaats zijn naam niet te danken heeft aan Nederlandse immigranten.

Levendige weergave

Het boek is een levendige weergave van de waarnemingen van de auteur. Van wat hij ziet, hoort en leest elke keer als hij een grensplaats bezoekt. De ene keer aan de kant van de VS en dan weer in Mexico.

Elke plaats levert een hoofdstuk. Elk hoofdstuk is een mix van de persoonlijke verhalen van mensen die de schrijver ontmoet, van ervaringen die hij onderweg zelf opdoet en van gebeurtenissen uit de lokale geschiedenis.

Soms lijken de uitstapjes naar het verleden op onmogelijke verzinsels. Zoiets bestaat niet in onze tijd zul je regelmatig denken. Zoals bijvoorbeeld bij de strijd van de 17-jarige burgerrechten activiste Carmelita Torres (ik ben nu op pagina 133), die in 1917 weigerde om zich in het openbaar uit te kleden voor een verplichte ontluizing op de grensbrug tussen Juárez en El Paso. Deze historische uitstapjes van Edwin zijn geen verzinsels, maar waar gebeurde dingen, vaak ter plaatse opgedoken in archieven of uit de eerste hand gehoord. Sommige ontmoetingen blijken een aangename verrassing. Het zijn fascinerende ontmoetingen met migranten en grensbewakers, makelaars, een pater, een (ex) verslaafde, een veeboer. Door die mensen aan het woord te laten, geeft het boek een beeld van de schokkende realiteit in een gebied dat in de greep is van drugshandel, straffeloosheid en een corrupte overheid. Zou de muur voor de VS een oplossing bieden om die problemen buiten de deur te houden?

Tegelijkertijd is er haast geen grens ter wereld waarover zoveel handel wordt gedreven. Vaak in de vorm van fabricage van onderdelen in de VS, eindmontage in Mexico. Er blijkt ook veel (legaal) personenverkeer dagelijks over de grens te gaan. Afgezien van familiebezoek, gaat dat om studenten die in Mexico wonen en in de VS studeren, en arbeiders die in Mexico wonen en die werken in de VS. In diverse grensplaatsen levert het onderling verkeer een economisch model, waar beide landen beter van worden. Zou de muur die samenwerking beëindigen?

Die vraag of de muur nuttig kan zijn of alleen maar hinder oplevert, wordt door de geïnterviewden heel verschillend beantwoord, afhankelijk van de situatie waar hij/zij zich in bevindt.

Vaak bleek het voor de auteur lastig om gezagsdragers of politiemensen te spreken te krijgen (vooral in de VS). Na insturen van gevraagde formulieren en documenten volgt soms na maanden alsnog een afwijzing (zoals in Tijuana gebeurde, pagina 235).

De achtergronden van in het boek genoemde historische feiten, de herkomst van de meningen van politici in de VS, en de aanhalingen uit artikelen of boeken, zijn goed gedocumenteerd in een lijst van 174 noten.

Bijzonder is dat de schrijver in een epiloog vertelt hoe het verder is gegaan met de mensen die hij heeft geïnterviewd.

Samenvatting?

Het lukt me niet om dit boek samen te vatten. Het is heel compact geschreven en het bestaat uit korte, min of meer los van elkaar staande hoofdstukken, waarin je kunt lezen dat de situatie langs de grens overal toch net weer anders is. Het enige wat ik kan doen (zonder het boek geweld aan te doen) is het bij elkaar sprokkelen van een aantal zaken die met elkaar volgens mij een redelijk beeld geven van hetgeen je in dit boek zult tegenkomen. In mijn compilatie is de volgorde is daardoor anders: in het boek wordt plaats na plaats besproken, ik heb geprobeerd om wat veelzeggende informatie op onderwerp bij elkaar te rapen (met als leeshulp zoveel mogelijk een verwijzing naar de betreffende pagina in het boek). De persoonlijke verhalen, de menselijke kant, de emoties, de angst, pijn en boosheid zijn daarbij helaas verdwenen, net als de lokale toon. Ook de verschillen per regio in historie en in drugs- en mensensmokkel kon ik tot mijn spijt niet ‘pakken’. Wil je snel meer weten over de inhoud van het boek, lees dan verder. Wil je al lezend de spannende tocht van Edwin meemaken, lees dan het boek.

Narco-staat

Sommige Mexicaanse delen van de grensstreek kun je volgens Edwin het best omschrijven als narco-dictatuur. Die term geldt zeker voor het oostelijke deel van de grens. Narco-dictatuur is dan ook de ondertitel van het eerste hoofdstuk. Hoe kom je aan betrouwbare contacten, tot hoe laat kun je over straat, welke taxi’s zijn veilig, over welke (denkbeeldige) lijn moet je niet heen gaan?

Over het deel van de Big Bend schrijft de University of Texas in 2017 een rapport, waaruit blijkt dat alle overheidsdienaren (incl. politie en politici) in Coahuila (het Mexicaanse deel van de regio) worden betaald door narco-kartel Los Zetas (pagina 107).

Nabij de plaats Reforma heeft een veldslag plaatsgevonden tussen twee bendes, een afdeling van het Sinaloa-kartel liep in een hinderlaag van Los Zetas (pagina 158). Minstens 100 slachtoffers (maar officieel staan er 21 te boek). De slachtoffers van de zijde van Los Zetas waren ex-militairen en van de andere kant waren het (in functie zijnde) politiemensen.

Waar vraag is, komt aanbod. In de VS neemt de consumptie van amfetaminen, pijnstillers, heroïne en fentanyl steeds verder toe. Met in 2016 ruim 64.000 doden door overdosering. Het is een opiöd crises. Het merendeel wordt in Mexico geproduceerd, met uit de VS geïmporteerde grondstoffen. Een groot probleem is de samenstelling van pillen. Het gehalte is niet altijd duidelijk, soms wordt het veel sterkere fentanyl bijgemengd bij heroïne en dan heb je al gauw een fatale dosis (pagina 209). ‘Zo moet Prince om het leven zijn gekomen.’ (pagina 213). Tachtig procent van de heroïnegebruikers in de VS is begonnen met legale, voorgeschreven pijnstillers.

Aan het eind van de reis is de auteur in San Diego (VS) en zusterstad Tijuana in Mexico. Dit gebied was ooit de belangrijkste plek voor doorvoer van drugs. Dat ging gepaard aan bendeoorlogen. Die oorlogen zijn nu weer terug, in 2017 vielen er 1700 slachtoffers (pagina 239). De grond leent zich hier goed voor het graven van tunnels en de drugskartels hadden gerenommeerde architecten in dienst om veilige tunnels te graven en te voorzien van rails, elektra, luchtverversing etc. Er worden nog steeds tunnels gevonden, of er nog veel in gebruik zijn en of er nog nieuwe worden bijgebouwd weet niemand te vertellen (pagina 241).

Mexico alsmaar kleiner

In het oosten volgt de grens de Rio Grande (Rio Bravo), maar dat was niet altijd zo. Tot de ‘vrede’ in 1848 behoorden Californië en Texas en delen van andere staten tot Mexico. De strijd tussen het Mexicaanse leger en de Texaanse onafhankelijkheidsstrijders heet in Mexico La Matanza (de slachtpartij) en in de VS de Bandit War (pagina 43). Het was een roerige en gewelddadige tijd, die lang heeft geduurd, want ook na de vrede bleef de bevolking van Texas grotendeels Spaans. De blanken kwamen pas na de aanleg van de spoorverbindingen naar het zuiden. Toen het Texaanse parlement in 1920 het gedrag van de Texas Rangers in de ‘oorlog’ onderzocht, waren de uitkomsten zo schokkend, dat ze niet werden geopenbaard (pagina 44).

Economische samenwerking

Eind jaren 80, begin jaren 90 werd door de VS, Canada en Mexico gewerkt aan een handelsovereenkomst: NAFTA. Kort na zijn verkiezing werd het verdrag ondertekend door Bill Clinton. In het grensgebied, heeft met name Texas van dit verdrag geprofiteerd, het werd met 187 miljard dollar de grootse handelspartner van Mexico. Volgens Trump was NAFTA het slechtste verdrag uit de geschiedenis, omdat werk van de VS werd verplaatst naar Mexico (pagina 59). Dat klopt maar half. Bedrijven die werk naar Mexico brachten, begonnen ook vaak een vestiging aan de VS-zijde van de grens: twin plants. Zo kan flexibel worden ingespeeld op de marktverhoudingen en gebruik gemaakt worden van de lage lonen en het grote aanbod aan technisch geschoolden in Mexico. Dat idee voor twin-plant is door de Texaanse overheid gebruikt als promotiemiddel om de eigen grensstreek economisch te ontwikkelen (pagina 60).

Heeft Trump dan geen gelijk met dat banenverlies? Nee zeggen gezaghebbende economen, dat komt niet door het vertrek van bedrijven naar Mexico, maar door mechanisering en automatisering (pagina 63).
OK, Texas heeft dus aan NAFTA verdiend, maar Mexico dan? Vòòr NAFTA waren 18 miljoen Mexicanen voor hun inkomen afhankelijk van de maisteelt. Toen de grens wegviel, vaagden efficiënte, gesubsidieerde boeren uit de Corn Belt hun Mexicaanse concurrenten weg. Het grootste deel van de bijna 2 miljoen boeren die moesten stoppen, trok (illegaal) naar de VS. De schrijver noemt het ‘de wereld op zijn kop’ dat Trump zijn buurland verwijt de banenverslinder te zijn. Misschien is het nóg gekker, om de migranten kwalijk te nemen dat zij ten einde raad hun heil zoeken in de VS (pagina 64).

De uitbesteding van werk levert Mexico niet alleen goede dingen op. In Mexico zijn de arbeiders niet georganiseerd in vrije vakbonden. Dat houdt de lonen laag en zorgt voor weinig controle op de arbeidsomstandigheden en de veiligheid. Een voorbeeld: de medewerkers van Lexmark, die longziekten opliepen bij het vullen van cartridges met toner (pagina 117). Nog een voorbeeld: een voltijdbaan in een productiebedrijf (maquiladora) levert € 60 per week, dat is zelfs in Mexico te weinig om mee rond te komen (pagina 119).

Muur als veilige grens?

De oostzijde van de Rio Grande heeft brede uiterwaarden, vaak was er een grote overstroming. Door Bush werd in 2006 geld uitgetrokken om aan de oostzijde de dijken met betonnen muren te verhogen. Die zijn nu wel toe aan een opknapbeurt. ‘Als Trump het daarna een muur wil noemen, laat hem lekker […], maar een muur tegen immigranten is pure verspilling,’ zegt de door de auteur geïnterviewde boer Jimmy Pawlik (pagina 71).

Het waterpeil in de rivier is steeds verder gezakt, naarmate er meer water werd gebruikt door de nieuwe steden die erlangs werden gebouwd. Af en toe is het water maar 60 cm diep. Er zijn plannen gemaakt om de waterstand te verhogen, maar die zijn nooit van de grond gekomen. ‘Dat zou wel effectief zijn tegen illegale immigranten, maar een muur bouwen is provocerender,’ aldus de burgemeester van Brownsville (pagina 77).

In het natuurpark Big Bend, is er geen hek en geen prikkeldraad langs de grens en ook geen brug over de Rio Grande (pagina 99). Wel een veerbootje, dat maar enkele passagiers per dag overzet. Een muur is niet nodig, in het natuurpark leven beren en de canyon waar de rivier door stroomt is 457 meter diep. Volgens de veerman is hier ook geen drugstransport. Volgens een gepensioneerde park ranger maken de stortbuien in de bergen het onmogelijk om een muur te bouwen en zal zo’n constructie veel negatieve invloed hebben op de fauna: wel 1000 diersoorten staan op het spel (pagina 109). Waarom dan toch over een muur in dit natuurpark wordt gesproken, wil de auteur vragen aan de persofficier van de Border Patrol van de Big Bend. Dat gesprek komt er pas na lange tijd en na een stevige aanvaring met een woordvoerder van de douane (pagina 104). Hoewel in de Big Bend al decennia het kleinst aantal illegalen de rui 800 km lange grens passeert, zou dat aantal flink kunnen toenemen als door de muur op andere plaatsen de overgang moeilijker wordt. Als alternatief voor een echte muur, wordt gewerkt met elektronische controle met aerostats, zeppelins met camera’s (pagina 111).

Trump’s medewerker Huckabee twitterde in 2018 ’Vraag El Paso, of een muur werkt. El Paso in Texas is nu een van de veiligste steden van de VS. Het ligt tegenover Juárez, Mexico, een van de gevaarlijkste steden van de wereld’ (pagina 142). Deze analyse is onjuist, want al decennia voor de muur er kwam, was El Paso een veilige stad, onderbouwd met statistieken toont Vanessa Johnson dat aan.

Ook dwars door het reservaat Tohono, van de O’odham indianen, moet 120 kilometer muur komen. De stam woont echter aan beide zijden van de grens en de muur zou moeten lopen over heilige grond. Het reservaat is weliswaar soeverein, maar Border Patrol houdt daar geen rekening mee. ‘Een muur? Over mijn lijk,’ zei een lid van de stamraad in 2016 (pagina 176). Een jaar later is de mening veranderd. De vraag waarom wil hij niet beantwoorden. Waarschijnlijk is de reden dat het reservaat financieel volledig afhankelijk is van Washington (pagina 178).

Bij de grens tussen San Diego en Tijuna is het aantal migranten flink afgenomen na de bouw van de muur, maar de hoeveelheid drugs niet. Die gaan nu door de tunnels onder de muur door. Of per auto, het is immers onmogelijk om alle 70.000 auto’s te controleren die hier per dag over de grens gaan (blz 244).

Steeds meer illegale immigranten?

Per jaar proberen honderdduizenden de VS binnen te glippen. Een deel daarvan slaagt. Harde cijfers ontbreken. Wel is bekend hoeveel Border Patrol eraan houdt. De piek was rond het jaar 2000, toen per jaar anderhalf miljoen mensen werden opgepakt. In 2017 (jaar van schrijven van het boek) was het aantal gezakt tot 311.000 (pagina 79).

De sluiproutes veranderen steeds (o.a.pagina 149). In de jaren 80 was het vooral bij Tijuana (in het westen), dat ging door tot Bill Clinton in 1994 in Californië begon met het bouwen van een hek van stalen platen (pagina 225). Er werd toen gedacht dat de Sonorawoestijn zo onherbergzaam was, dat daar geen hek nodig was. Tien jaar lang was dit vervolgens juist de meest gebruikte plek (pagina 150). Honderdduizenden latino’s liepen in de armen van de Border Patrol, die zo’n honderd kilometer ten noorden van de grens stond te wachten. Om die te omzeilen, lopen mensen tientallen kilometers om, om de checkpoints heen, door ruig steppeachtig terrein, waar het geregeld meer dan 40^o is. De corridor des doods. Gevonden lijken worden soms met 5 tegelijk in een zwarte zak ter aarde besteld. Vrijwilligers gaan in hun vakantie de stoffelijke resten opgegraven om te identificeren, zodat achtergebleven familieleden op de hoogte kunnen worden gesteld. Een voorbeeld van deze vrijwilligers is forensisch antropoloog Spradley, die het ’een humanitaire crisis’ noemt, ’veroorzaakt omdat de harde migratiepolitiek en het bouwen van muren de migranten dwingt om routes te kiezen met meer risico’ (pagina 83).

Muur van Trump?

In 1994 begon Bill Clinton met een stalen muur aan de westzijde. In 2006 liet Bush 700 mijl (ca. 1.200 km) muur bouwen aan de oostzijde. In 1996 schreef Sunderland How Ann Coulter created Donald Trump. Hij laat zien hoe Trump gebruik maakte van Coulter’s boek ¡Adios America! (pagina 95), waarin ze bijvoorbeeld de woorden schrijft (die letterlijk door Trump werden overgenomen):
’Als Mexico zijn mensen stuurt, stuurt het niet de besten. […] Zij brengen drugs. Ze brengen criminaliteit. Het zijn verkrachters. En sommigen, zo neem ik aan, zijn goeie mensen.’
Dit soort uitspraken valt zo slecht in de VS, dat diverse bedrijven er afstand van nemen. Bijvoorbeeld NBC, Macy’s, Univision en NASCAR.

Maar Ann Coulter is in de wolken want Trump biedt haar een podium. Ze somt op wat ze Trump allemaal heeft aangereikt: de bouw van de muur, het ‘werkelijke’ aantal illegalen, dat Mexicanen verkrachters zijn, migratie als misdaad, de heroïne als epidemie [etc]. Volgens Coulter is de VS een natie van Engelse en Nederlandse kolonisten. Dat waren geen immigranten, want vòòr hen was er niets (volgens haar). Diversiteit is fout. De culturele basis van de VS komt van de WASP, de Witte Angelsaksische Protestant (pagina 95). En die cultuur wordt bedreigd door de immigranten (nog steeds volgens Coulter). Angst als middel om Amerika weer Groots te maken (pagina’s 219, 227).

Trump kampioen uitzetten?

Trump is niet de eerste president die de immigratie wil indammen. Het beleid lijkt op een slingerbeweging. Dan weer hard, onmenselijk, dan weer soepel en met begrip voor de omstandigheden van de migranten omdat immigratie noodzakelijk is om de economie te stimuleren. Open grenzen tot ca. 1920, steeds verder gesloten tijdens de crisisjaren en weer helemaal open tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog vanwege een enorm tekort aan arbeidskrachten. In 1954 draaide het beleid, toen liet Eisenhower de zuidelijke staten samenwerken met Border Patrol om de stroom weer in te perken (pagina 223). In 1969 gooide Nixon de grensovergangen dicht, met uitgebreide controles van alle verkeer vanuit Mexico. Enorme files waren het gevolg (blz 140). De sluiting duurde daardoor maar een paar weken. Door Clinton werd in 1996 de basis gelegd voor deportaties (pagina 225). Bush liet in 2001, na 9/11, Border Patrol snel groeien (pagina 110). Van Obama kregen migranten die ooit als kind mee met hun ouders illegaal over de grens waren gekomen, het vooruitzicht op legalisering van hun status (DACA, Deferred Action for Childhood Arrivals; pagina’s 224-225). Trump gijzelde deze groep, door van de Democraten te eisen dat zij voor de muur zouden stemmen: ’If there is no wall, there is no DACA’ (pagina 225).

Van Clinton tot en met de administratie van Obama zijn er in totaal 6 miljoen mensen opgepakt en uitgezet. Als Edwin Timmer het boek aan het schrijven is, is Trump al een jaar president en er is nog niet één maand geweest, dat hij meer mensen heeft uitgezet dan Obama.

Jan Engelbregt

Over de auteur

Edwin Timmer (1972) studeerde journalistiek (HBO, Windesheim) en daarna politicologie (Universiteit van Amsterdam). Hij werkte tussen 2004 en 2011 bij De Telegraaf, eerst op de financiële redactie en later als politiek verslaggever op het Binnenhof. Hij was van 2011 tot 2018 correspondent in Mexico voor dezelfde krant. Maar ook voor Elsevier en een reeks andere Nederlandse, Belgische en Caribische media. Sinds 2018 werkt Edwin weer in Nederland. Hij is verslaggever Klimaat & Milieu bij De Telegraaf.

Jan Engelbregt ontmoette Edwin op 3 augustus 2022. Hij vertelde over het ontstaan van het boek. Als correspondent was hij vanuit zijn veilige, beschermde standplaats in Mexico Stad, vaak naar het grensgebied geweest, de streek langs de grens met de VS waar Trump een muur wilde laten bouwen. Via familie, vrienden en contacten kende hij de verhalen over de wetteloosheid. Hij voelde het als een gemis, dat vrijwel niemand in Nederland het gebied kent - maar tegelijkertijd wel een mening had over Trump en zijn muur. Daarom besloot Edwin ter plaatse te gaan kijken en mensen daar te vragen naar hun ervaringen, meningen en beweegredenen. Het boek opent de deur naar de grens.

Edwin Timmer – Langs de muur van Trump – Van Harlingen naar Tijuana, 272 pagina’s, ISBN 978 90 214 0915 3, uitgeverij Volt, november 2028, € 22,99