Kastanje aan de zee - A.F.Th. van der Heijden
Eindelijk De Tandeloze Tijd deel zeven
Alle zintuigen spelen mee bij Van der Heijden
Eindelijk, eindelijk kan ‘het gewone volk’ kennisnemen van Kastanje aan de Zee, het zevende deel in A.F.Th. Van der Heijdens romancyclus De tandeloze tijd. Al in 2016 verscheen het boek in een peperdure, bibliofiele uitgave met een oplage van slechts 176 exemplaren bij Statenhofpers. En nu, bijna tien jaar later, is het als regulier deel in de cyclus verkrijgbaar. Het boek kreeg – doordat haast niemand het gelezen had – een bijna mythische status. En dat valt nu een beetje tegen. Echte verrassing heeft het niet te bieden. Old-school Van der Heijden, precies wat je verwachten kon. Maar dat is gelukkig nog altijd van hoog niveau.
Over de auteur
A.F.Th. van der Heijden (Geldrop, 1951) schreef meer dan dertig boeken en tal van losse teksten. Hij won bijna alle literaire prijzen die er in ons land te vergeven zijn, onder meer de Libris Literatuurprijs, AKO Literatuurprijs (2 keer), P.C. Hooftprijs, Constantijn Huygensprijs en de NS Publieksprijs. Hij werd vooral bekend door zijn cyclus De tandeloze tijd, waarvan er inmiddels in de loop van veertig jaar meer dan elf delen verschenen zijn en door de cyclus Homo duplex, die inmiddels vier boeken kent en waarin verrassenderwijs steeds meer personages uit De tandeloze tijd opduiken.
Triootje
Voor wie het werk van Van Der Heijden niet kent, benadrukt de schrijver in zijn speciaal voor deze editie geschreven nawoord dat Kastanje aan de zee geheel los van de andere delen te lezen is. Maar dat is slechts deels waar. Inderdaad, wie nog nooit van Albert Egberts gehoord heeft, zal zonder probleem snappen waar dit deel over gaat: een jonge man, Albert, die een liefdesrelatie heeft met een meisje, Marike, en dan ontdekt dat dat meisje het op een avond bijna met zijn vriend Hans gedaan heeft en in de stilte van haar kamer nog regelmatig fantaseert over hoe dat geweest zou zijn. Om zijn tomeloze jaloezie uit te bannen besluit Albert dat er niks anders op zit dan die liefdesdaad werkelijk te bedrijven, maar dan met zijn drieën.
Een eenvoudig verhaal, zeker. Maar wie de personages niet – middels al die andere delen – goed kent, mist toch zeker wel veel.
Hoog gespannen
De uitgever heeft er – wellicht om het heimwee naar de beginperiode, toen Van der Heijden nog minstens een keer per jaar een prijs binnenhaalde, op te roepen – een omslag omheen gedaan dat exact lijkt op dat van de eerste delen in de cyclus. En of het nu daardoor komt is niet vast te stellen, maar zeker is wel dat de verwachtingen hoog gespannen zijn, temeer omdat Van der Heijden zelf het boek tot een favoriet in zijn oeuvre verklaard heeft.
Maar die verwachtingen worden, zeker in de eerste 150 pagina’s, niet ingelost. Natuurlijk, het is onmiskenbaar Van der Heijden, met zijn verrassende metaforen, zijn taalvondsten, zijn zintuigelijke schrijfstijl. Maar het heeft ook iets rommeligs. Die hele eerste helft is niet meer dan het voorspel bij wat daarna volgt: de wanhopige poging van Albert Egberts om zijn jaloezie op zijn liefdesrivaal Hans Krop te bezweren door een triootje te plannen. Iets wat jammerlijk uit de hand loopt en pas een half jaar later afgemaakt wordt met een daverend slotakkoord.
Pornografie
Pas als het zover is dat de schrijver dat triootje beschrijft en later het vervolg daarop, fonkelt de taal weer, word je moeiteloos meegesleept in het gebeuren. Tegenstanders betitelen het als pure pornografie en misschien is het dat ook wel, zij het dat Van der Heijden zich nooit verlaagt tot platvloerse termen. Integendeel, hij beschrijft de lichamelijke liefde in al haar intieme aspecten en beleeft met alle zintuigen: de smaak, de geur, de tastzin, de ogen, de oren. Telkens opnieuw keert in zijn verhaal de kastanje uit de titel terug, een majestueuze kastanjeboom die ergens in de buurt van de zee staat, een wilde kastanje in volle bloei die in zijn kroon een vlaag Noordzeewind gevangenhoudt, waarvan de geur hem doet denken aan die van het geslacht van Marike.
Weinig schrijvers in het Nederlandse taalgebied kunnen zo beeldend schrijven over seks in al zijn verschijningsvormen. Die laatste 80 pagina’s maken Kastanje aan de Zee met terugwerkende kracht toch tot een buitengewoon goed boek.
Sonja de Jong
A.F.Th. van der Heijden – Kastanje aan de zee, Querido, ISBN978 90 253 1856 7, 240 pagina’s, € 24,99 november 2024.
