Ik heb nog nooit gelogen. - Elsbeth Etty
De biografie van Hugo Brandt Corstius, 1935 – 2014
Het turbulente leven van een geniale psychopaat
Op het snijpunt van taal, satire en informatica
De biografie van Hugo Brandt Corstius staat nu uitgebreid op papier. De term psychopaat gebruik ik niet zomaar. Die is gebezigd in een brief van Hans van den Bergh in hun twintiger jaren, nadat Hugo Brandt Corstius (voortaan HBC) zich weer eens schofterig had gedragen. Trouwens, ook Max Pam en W.F. Hermans hebben zich in dat soort kwalificaties over hem geuit.
Promiscue
Ook liefde hoort eigenlijk bij dat snijpunt, met Hugo’s twee huwelijken en een onoverzichtelijk promiscue liefdesleven. In Amerika, aan de Universiteit van Berkeley, besteedt Hugo meer tijd aan vrouwen en schrijven dan aan lesgeven, studie of experimenteren met de computer. Even daarvoor, bij de twintiger jaren van HBC, neemt Etty heel veel ruimte voor een feit dat mij (ik lieg niet!) volkomen onbekend was, namelijk zijn homo-erotische verhouding met (de bekende) publicist en toneelrecensent Hans van den Bergh. De brieven (want meer weten we niet) deden mij denken aan epistels van verliefde tieners. Verbazend. Het loopt slecht af.
Afstandelijk, cynisch
De titel Ik heb nog nooit gelogen is een uitspraak van HBC, wat op zichzelf weer gelogen is. Zoiets als ‘niets is waar en ook dat niet’. Volgens Elsbeth Etty fabuleerde Hugo, want dat klinkt eufemistischer en netter dan liegen. Maar het is hetzelfde. Hugo’s blik op het omslag spreekt wat dat betreft boekdelen: afstandelijk, cynisch, op het onverschillige af. Je hoort het hem zeggen: Nou en, wat dan nog? Volgens Etty genoot hij van alle ophef die zijn werk veroorzaakte.
Over de auteur
Elsbeth Etty (1951) is literair criticus, columnist en voormalig bijzonder hoogleraar literaire kritiek. Liefde is heel het leven niet, haar biografie van Henriëtte Roland Holst, werd genomineerd voor de AKO Literatuurprijs en bekroond met de Gouden Uil en de Busken Huetprijs. In 2019 verscheen haar veelgeprezen biografie van Willem Wilmink, In de man zit nog een jongen.
Pseudoniemen
Etty neemt heel uitvoerig de enorme journalistieke productie van HBC onder de loep, een hoeveelheid die veel groter is dan zijn wetenschappelijk werk. Teksten uit o.a. Propria Cures, Hollands Weekblad, Tirade, Vrij Nederland en uit zijn ongeveer (!) vijftig boeken worden uitgebreid geciteerd, geanalyseerd en van een achtergrond voorzien. Ook nooit geweten dat veel van de verwikkelingen uit zijn dagelijks leven een verhalende weg vonden op papier, onder een van zijn vele pseudoniemen. De herkenning van al die citaten maakt de biografie ook aantrekkelijk.
Provo voor het leven
Het werk van HBC is doordrenkt van polemiek, ruzie en van beledigingen. Veel komt neer op herhaling en dat is geen beste eigenschap voor een spannende biografie. Conflicten, het was zijn raison d’être, lijkt het. Provo voor het leven, wordt hij wel eens genoemd, uitdager, stokebrand, belediger, beschimper, kwetser, bloed-onder-de nagels-vandaan-haler, drammer, pestkop. Maar ook: virtuoos stukjesschrijver, woordkunstenaar. In zijn hele schrijversleven heeft het conflict gedomineerd. Conflicten met personen (Andries van Dantzig, Wouter Buikhuisen, prins Bernard, Ruud Lubbers, Renate Rubinstein, enz.) zijn op papier uitgevochten. Niet te vergeten: met het kabinet in de persoon van minister Elco Brinkman, dat weigerde hem de P.C. Hooftprijs toe te kennen. Iets wat later via een omweg is goedgemaakt.
‘Oorlogen op papier’
Maar door al die aandacht voor de ‘oorlogen op papier’ zou je bijna over het hoofd zien dat hij ook nog twee keer getrouwd is geweest. Zijn eerste vrouw Tatje, moeder van Aaf, Merel en Jelle, overlijdt in 1981. In zijn columns is ze vaak aanwezig. Hij noemt haar zijn inspiratiebron voor ‘Nederlands met vakantie’, zoals hij de inhoud van de twee forse delen Opperlandse taal- en letterkunde onder de naam Battus typeert. (Voor een uitgebreide typering: zie Wikipedia). Later trouwt hij met Ina Rilke. ‘We vonden elkaar meteen leuk en er was altijd een lichte flirt,’ schrijft HBC. Hoe eenvoudig kan het ook zijn. Maar een gelukkig gezin met een huiselijke vader was het niet.
Tragisch
Zijn leven eindigt tragisch. Vanaf 2009/2010 werpt dementie hem terug naar een kwetsbaar leven, waarin hij vrijwel niets meer produceert. De voorgenomen biografie over zijn illustere voorganger Multatuli, met wie hij zich vereenzelvigde, heeft hij niet meer kunnen schrijven. Hij overlijdt op vrijdag 28 februari 2014 thuis in de Corellistraat in Amsterdam.
Pretenties ontmaskerd?
In deze biografie ben ik noch de vraag noch een antwoord tegengekomen of alle kritiek, spot, humor, pastiche, enzovoort geholpen hebben, althans enig effect hebben gehad. Is de overheid opener geworden, zijn pretenties ontmaskerd, is de macht aangetast door de ‘macht’ van het woord van HBC? Of hebben de van het normale afwijkende normen van Hugo Brandt Corstius het normale alleen maar versterkt?
Dick de Scally
Elsbeth Etty – Ik heb nog nooit gelogen. Hugo Brandt Corstius 1935 – 2014, Querido, 576 pagina’s, ISBN 978 90 214 9078 6, € 34,99, november 2024
