Hitlers vrede - Philip Kerr
Conferentie in Teheran met Roosevelt, Stalin en Churchill kent verrassende afloop
Zeer gedetailleerde historische thriller meesterlijk geschreven
Na de imposante 12-delige Bernie Gunther-reeks van de in 2018 overleden briljante auteur Philip Kerr is een nieuw boek van hem ontdekt dat hij al in 2005 schreef: Hitlers vrede.
De Amerikaan Willard Mayer is 35, van beroep filosoof die promoveerde aan de universiteit van Harvard en is nu hoofddocent aan de universiteit van Princeton. Het is 1 oktober 1943 als Mayer wordt uitgenodigd door Franklin D. Roosevelt, kortweg Teddy, om in zijn studeerkamer waar hij net een martini mixt, te horen krijgt dat hij als zijn gezant naar Londen wordt gestuurd. Mayer meldde zich na Pearl Harbor (Honolulu) aan als reservist bij de marine maar werd door advocaat Allen Dulles gevraagd te gaan werken bij het Central Office for Information, later van COI overgegaan in OSS in Washington, waar hij nu analist is van de afdeling Duitse inlichtingen.
Eind van het jaar zal Roosevelt Stalin en Churchill ontmoeten in Teheran en hij wil weten wat er waar is van het rapport over het bos van Katyn (nabij Smolensk) waar de lichamen van 5000 Poolse officieren zijn aangetroffen, die zich hadden overgeven na het sluiten van een niet-aanvalsverdrag tussen de Duitsers en de Sovjets. Ze hadden zich overgegeven en zijn daarna allen vermoedelijk in opdracht van Stalin vermoord. Mayer krijgt twee tot drie weken om een helder verslag te maken voor de president wat zich volgens hem in Katyn heeft afgespeeld. Hij moet zijn mening over het huidige dossier geven en spreken met iedereen die er iets over weet en vervolgens op papier zetten hoe de zaak in elkaar zit. Zijn beminnelijke, aantrekkelijke en rijke minnares Diana Vandervelden wil weten wat de president gezegd heeft, maar Mayer hult zich in stilzwijgen. Hij leest als zij naar bed is het rapport van het Duitse bureau voor oorlogsmisdaden en vervolgens het Britse rapport door sir Owen O’Malley die Churchill waarschuwde dat het massamoord in Katyn nog langdurige gevolgen zou hebben, al wist ook Mayer dat de president de relatie met Stalin goed wilde houden.
In de speciale wagons van Reichsführer Himmler praat minister Von Ribbentrop van Buitenlandse Zaken over de mogelijkheid om vrede te sluiten met de geallieerden. Himmler heeft zelfs zijn chiropractor dr. Felix Kersten naar Stockholm gestuurd om te onderhandelen met een gezant van president Roosevelt over vrede. Niet alleen de Fin Kersten wordt gevolgd door de Gestapo maar ook SD-generaal Walter Schellenberg. Schellenberg betrapt twee Gestapo-agenten die achter zijn Audi rijden. Als hij ze betrapt en verhoort vertellen de agenten dat over Kersten, wat ze gehoord hebben van hun directe chef Müller. Schellenberg schiet beide agenten neer. Ze hadden hun laatste positie gelukkig niet doorgegeven.
De auteur
Philip Kerr (1956-2018) werd geboren in Edinburgh en woonde in Londen. Zijn boeken werden vertaald in 36 talen en wereldwijd lovend ontvangen. Kerr ontving talloze crimeprijzen, waaronder diverse keren Thriller van het jaar in verschillende media.
Himmler zal de volgende dag een toespraak houden, doorgaans duurt die drie en een half uur in kasteel Königliches Residenzschloss in Posen, tot de oorlog Poznan genoemd. Het kasteel is het hoofdkwartier van de SS in Polen. Vrijwel alle aanwezige SS-generaals hebben bloed aan hun handen en tal van uitroeiingen van Joden laten uitvoeren. Een van hen is de jongste generaal Walter Schellenberg. Zijn tweede vrouw Irene is hier geboren. Maar haar tante is een Jodin. Dat is zijn voormalige baas Reinhard Heydrich te weten gekomen en zo moet Schellenberg twee jaar naar zijn pijpen dansen totdat Heydrich vermoord wordt.
Eenmaal terug in Berlijn aan de Berkaerstrasse 22, het hoofdkwartier van de dienst Buitenland van de SD, vat Schellenberg het plan op om een poging te doen om Teheran te bombarderen als Stalin, Roosevelt en Churchill daar bijeenkomen voor de vredesconferentie. De week ervoor zien Roosevelt en Churchill nog de Chinees Chiang-kai-shek in Cairo. Het beste moment is donderdag 30 november om 9 uur als Churchill een verjaarsdagsfeestje geeft op de Britse ambassade. Op deze burelen van Amt VI noemt Schellenberg de operatie Unternehmen Weitsprung. Veel materiaal is de vorige keer gebruikt voor de reddingsoperatie van Mussolini, maar er zijn nog SS-uniformen voor najaar en winter. De K-98 geweren met zilveren inleg en de Walther-pistolen met goudbeslag. Er zullen tachtig tot honderd Oekraïeners, dat zijn Zeppelin- vrijwilligers, en tien tot vijftien Duitse officieren, meedoen. Vanaf Vinnytsja worden zes in Russische uniformen geklede groepen van tien worden gedropt in de heilige stad Qom en nog eens vier groepen van tien in Quazvin. Na een bombardement op de ambassade komen de groepen aan land in actie en zullen afrekenen met degenen die daarna nog in leven zijn. Dat zegt SS-Sturmbahnführer Von Holten-Pflug, die de hele operatie doet voorkomen als een wandeling door de Tiergarten. Zal het echt zo makkelijk verlopen? Besloten wordt van de Oekraïense Zeppelin-vrijwilligers een SS-operatie te maken door ze onder te brengen in de Oekraïense divisie van de Waffen-SS Galicia-divisie, de 14e Grenadiers Waffen-SS. Ondertussen heeft Schellenberg drie brieven van Hitlers om vrede te sluiten, bedoeld voor Churchill, Roosevelt en Stalin gebracht naar gezant Felix Kersten in Stockholm. Onderweg daarnaartoe in het vliegtuig de Focke Wulf FW 200 Condor, hetzelfde type dat hij ook voor Teheran wil gebruiken spreekt hij met een zekere Hoffmann over het toestel dat deze beschouwt als een fantastisch vliegtuig, zeer geschikt als langeafstandbommenwerper. Wanneer Hoffmann gewapend probeert de brieven aan hem te ontgoochelen en hij toevallig zit op Himmlers (vlieg)stoel voorzien van parachute, haalt Schellenberg de handel over en Hoffmann belandt in de koude Baltisch Zee. Kersten weet nog niet aan wie hij de brieven zal geven, hij denkt aan de Amerikaan Hewitt voor Roosevelt, aan de Russische ambassadeur madame Kollontaj voor de Sovjets en misschien aan Henry Denham voor Churchill. Hoe durft Himmler deze eenvoudige man met een beperkt intellectueel vermogen een missie als deze toe te vertrouwen, vraagt Schellenberg zich af.
Himmler heeft aanvankelijk bezwaar, maar als ze Hitler opzoeken in zijn hoofdkwartier Wolfschanze in Rastenburg, Oost-Pruisen, geeft deze zijn fiat voor de aanslag na de lunch. Schellenberg mag zijn plan Unternehmen Weitsprung doorzetten in Perzië maar ze mogen niets doen tenzij Hitler toestemming geeft. Tijdens de maaltijd smakt Hitler continu. Hij eet snel en weinig verfijnd. Over een maiskolf gooit hij een hele kom gesmolten boter, slaat de hoofdschotel over en stort zich daarna op een enorme schaal met hete pannenkoeken met rozijnen en zoete stroop. Schellenberg wordt bijna misselijk van Hitlers menukeuze en heeft moeite om zijn Wiener Schnitzel weg te werken.
Daarvoor nog had Hitler nog opmerkingen over de drie staatsmannen die elkaar in Teheran zouden ontmoeten: ‘Roosevelt is niets anders dan een weerzinwekkende vrijmetselaar. Stalin, de man heeft geen enkel retorisch talent en Churchill, ik kan beamen wat Goethe al zei: “Van roken word je dom.” ‘Als ze na de lunch buiten lopen, waarschuwt Hitler hem nog voor Himmler en Kaltenbrunner. Ook de Abwehr kan voor verrassingen zorgen. Admiraal Canaris van de Ausland Abwehr heeft wel een aanslag in Teheran op Wodan (Stalin?) in petto met strychnine maar weet nog niets van Unternehmen Weitsprung en het overleg erover tussen Schellenberg, Himmler en Hitler. Schellenberg hoort dat Himmler kennelijk aangeboden heeft om de macht over te nemen van Hitler en vredesonderhandelingen te beginnen. En om in een goed blaadje te komen bij de Amerikanen en Engelsen de oorlog tegen de Sovjet-Unie voort te zetten. Dat vindt Schellenberg waanzin zegt hij in een gesprek met Hitler. Volgens Hitler moet een vrede voldoen aan twee voorwaarden: geen sprake van herstelbetalingen door de Duitsers en de (zijn)opvolgers problemen mee te geven om ze op te lossen. Als de geallieerden geen vrede met de Duitsers sluiten ‘is dat alleen maar omdat zij evenzeer gebrand zijn op een oplossing voor het Joodse probleem als wij. Het zal interessant zijn om te zien wat er gaat gebeuren.’
In Londen heeft Mayer met tal van oude vrienden gesproken, saxofoon gespeeld met Victor de Rotschild en Kim Philby van MI6 weer ontmoet. Eenmaal terug in Washington heeft hij nu zijn rapport over Katyn klaar voor Roosevelt om het de volgende ochtend af te geven in het Witte Huis. Hij is tevreden met wat hij heeft geschreven en hoopt dat de president het die avond klaar zal leggen om te lezen. Met zijn minnares Diana heeft hij een gezond seksleven. Meestal komt zij naar zijn appartement omdat dat iets dichter in het centrum van Washington ligt. Ze is naar de film geweest zegt ze, maar in werkelijkheid is ze ergens anders geweest. Hij wil het niet weten, maar dat ergert haar dat het hem niets doet: ‘Laten we naar bed gaan.’ Maar omdat het hem onvoldoende raakt wat ze gedaan heeft, vertrekt ze weer met haar paraplu en haar hoed en legt het sleuteltje van het appartement op het tafeltje in de hal. Dan beseft Will Mayer voor het eerst dat hij echt van haar houdt.
De president wil graag dat hij meegaat naar Cairo en daarna de conferentie met Stalin en Churchill in Teheran voor het geval Harry Hoskins, voormalig minister die ziekelijk is, uitvalt. Will krijgt nog voor hij vertrekt van de Army Special Branch en G2-generaal Strong een koffer mee voor zijn baas generaal Donovan met wie hij als rechterhand meegaat naar Cairo en Teheran. Heel voorzichtig maakt hij hem open. Op alle tien dossiers stond vermeld: BRIDE: STRIKT GEHEIM met gedateerde, gecodeerde Sovjettelegrammen afkomstig van de Signal Intelligence Service in Arlington en een begeleidende brief voor de generaal van luitenant-kolonel Earle F. Cooke B. Branch/Cryptanalytic U.S. Army Intelligence Service met een verklaring van de codes.
Aan boord van het slagschip Iowa zijn ook twee vertegenwoordigerf van de Ruslandafdeling van het State Department, waaronder zijn hutmaatje Ted Schmidt (zwaar aan de drank) en John Weitz. Na een avondje kaarten met de president ontkomen de passagiers de volgende morgen 14 november 1943 nipt aan een aanslag wanneer een begeleidend schip de Willie D. Porter bij een oefening per ongeluk een torpedo op hen afvuurt. Als het schip dit niet tijdig had gemeld, waren ze geraakt en omgekomen. Commandant Walter van de Porter heeft heel wat uit te leggen, want aan boord is de vorige avond ook een bemanningslid in zee verdwenen en vermist. Een zoekpartij heeft niets opgeleverd.
Ook Ted Schmidt, Wills hutmaatje, lijkt plotseling van de aardbodem verdwenen. Als Will een telegram wil sturen naar zijn vrouw Debbie blijkt dat ze is omgekomen bij een auto-ongeluk. Zij is zwanger geraakt van Theodor Cole, van wie sommigen dachten dat hij homoseksueel was, maar de moord op hem blijkt in scène te zijn gezet (omdat er sperma op zijn lichaam is aangetroffen dachten ze dat hij homo was). Hij werkt net als Cole op het State Department. Het feit dat Will vermoedt dat er een Duitse spion op het schip is lijkt zich tegen hem te keren. Als hij na aankomst in Tunis per ongeluk een Duits radiostation uit Berlijn opvangt en hem per ongeluk op de luidspreker zet op een legerbasis staan meteen twee MP’s klaar om hem te arresteren. Er is wel degelijk een Duitse spion op de Iowa geweest, want die heeft vermoedelijk via een radiobericht opdracht gegeven om na Ted Schmidt ook zijn vrouw te doden. Als Will overlegt met het hoofd afdeling beveiliging van het Witte Huis Mike Reilly en generaal Arnold besluiten ze dat de president op een andere vlucht naar Cairo gaat dan de rest van de staf, uit veiligheid. Want wie weet zijn de Duitsers erop uit om hem te doden. Will is zelf bijna vermoord in Cairo wanneer hij op een nacht vanaf het huis Garden City van prinses Elena Pontiatowska terugloopt naar het Shepheards Hotel. Als hij in het nabije park bukt omdat zijn jas van hem af was gevallen, en weer opkijkt ziet hij een man met een fez op die verbaasd voor zich uitkijkt en die een gaatje tussen zijn twee ogen lijkt te hebben. Hij kan nog net zien dat zijn achtervolger een pistool met geluiddemper heeft. Die kogel was voor hem bedoeld. Snel maakt Will zich uit de voeten.
Generaal Donovan en Will nemen de koffer met de gecodeerde Russische telegrammen mee naar het hoofdkwartier van de SOE – de Britse militaire inlichtingendienst in Cairo – van luitenant -kolonel Powell. Hij doceerde net als Will voor de oorlog aan een universiteit. Dat deed hij in Sydney en vraagt Will meteen of hij het boek Being Empirical heet geschreven, ’een bewonderenswaardig boek’, maar hij heeft ook kritiek: ’Uw hoofdstuk over ethiek getuigt van de meest onvolwassen logica die ik ooit op papier hebt gezien.’ Momenteel hebben ze weinig ‘chiffreurs’ (ontcijferaars). Hij stuurt majoor Deakin mee met Will want hij heeft een onorthodoxe oplossing. Er is een Duitse gevangene die uit het water is gevist, die beweert eerder te hebben gewerkt voor het bureau voor oorlogsmisdaden in Oekraïne. Hij spreekt Pools en Russisch. Het blijkt dezelfde man te zijn die het gedegen Duitse rapport over Katyn heeft geschreven. Hij zit in een cel in Grey Pillars, een statig pand in Cairo op nummer tien. Het is majoor Reichleitner. Deakin en Will spelen een vernuftig spel waardoor het lijkt alsof Reichleitner de doodstraf krijgt. Maar als hij meewerkt kan hij die ontlopen. Katyn was volgens Reichleitner het topje van de ijsberg, Hij was bij het rapport betrokken wegens zijn talenkennis en omdat zijn moeder een Poolse Russin was. Van een miljoen op transport gestelde Polen is misschien al een derdedeel dood. Erg was ook het Betovka-kamp. Het grootste kamp voor Duitse krijgsgevangenen na Stalingrad. Van de 250.000 Duitsers is ongeveer 90% nu dood als gevolg van kou, honger en verwaarlozing Deakin belooft dat hij naar het dossier over Betovka zal kijken.
Reichleitner zal proberen de codes van de Russische dossiers te breken. Hij heeft vijf dagen, eigenlijk te kort, maar hij gaat het proberen als Will belooft Deakin te vragen de beschuldiging van spionage te laten vallen. Hij wil wel graag nog wat meer Amerikaanse sigaretten. Een beetje fatsoenlijk eten en bier en wijn als dat kan. Will zegt dat hij daarvoor zal zorgen.
Als hij de nacht doorbrengt bij prinses Elena ontdekt hij een geheime kamer waarin een Duitse radio staat en daarvoor een revolver ligt. Ook ziet hij in een fotoalbum een onthullende foto van Elena met Reichleitner.’s Morgens vroeg confronteert hij hem ermee en zegt dat hij Elena ervan verdenkt een Duitse spion te zijn. Eerder bezocht ze net als hij in Berlijn Goebbels. Ze zal wel hand – en spandiensten hebben verleend aan de Duitsers maar of ze een spion is, is de vraag want ze wordt kort na Wills vertrek vermoord. Will adviseert Reichleitner de dossiers met Russische codes te verbranden, want wat moeten ze ermee?
Voor zijn hotelkamer staan vier politiemensen die hem aanhouden wegens de moord op Elena. Hij laat hun de geheime kamer zien, maar de radio is weg. En het pistool ligt naast het bed van de vermoorde Elena. Daar zitten mogelijk zijn vingerafdrukken op. En ook al heeft hij het niet gedaan, Donovan raadt hem aan maar een advocaat te nemen, hij zit drie dagen in de cel. De echte Duitse spion is foetsie, maar heeft wel de moorden op Teddy Schmidt en zijn vrouw Debbie en de vermeende homoseksueel Theodor Cole op zijn geweten. Wie zal de volgende zijn?
Ondertussen is het Duitse complot om de drie staatsmannen te vermoorden in Teheran ontdekt. Vermoedelijk hebben Duitsers deze informatie doorgespeeld aan de Sovjets, die maar in een ding geïnteresseerd zijn: een mogelijke moord op Stalin. Inmiddels zijn de meeste Oekraïeners en een aantal Duitse parachutisten al opgepakt. Lavrenti Beria laat zien hoe barbaars de verhoren van de nog levende gevangenen moeten worden gedaan. Hij is het hoofd van de NKVD, voorloper van de KGB en net gearriveerd met het vliegtuig met Stalin, die een hekel aan vliegen heeft. De vraag is wat de ontdekking van dit complot – waarvan het idee was van Schellenberg en hij een vrijbrief kreeg van Himmler – voor invloed zal hebben op Hitlers verzoek om vrede. Het zal het eerste onderwerp zijn op de bijeenkomst van de drie staatslieden. Eén onderdeel is de NKVD onbekend: een waterkar die een bom bevat ligt te wachten op de dag dat Churchill zijn 69ste verjaardag OP 30 NOVEMBER viert in de Britse ambassade. Als deze afgaat zullen alle wereldleiders in een klap dood zijn.
Op de vierde dag van zijn gevangenschap in de citadel van Cairo wordt Will opgehaald door Mike Reilly, want die dag moet er worden gevlogen naar Teheran waar de ontmoeting van de Amerikaanse president plaats vindt met Stalin en Churchill. Wat niemand weet is dat er een deelnemer verschijnt waarvan iedereen perplex staat. Geheel onverwacht staat men nagenoeg te trillen op de benen. Daarin is een hoofdrol weggelegd voor Willard Mayer. Lees deze ontknoping met rode oortjes, ik ga hem niet onthullen en heb al te veel over de inhoud verteld. Of het zo echt is gegaan in de geschiedenis weten alleen de historici, maar bijzonder is het wel wat er gebeurt in het boek van Philip Kerr waarin tal van feiten kloppen. Het fictiegedeelte prikkelt de fantasie. Dit nagelaten boek is meeslepend geschreven. Wel heel erg gedetailleerd, maar zo gedaan dat je het niet kunt wegleggen. Ik ben benieuwd of er nog meer juweeltjes blijken te zijn die Kerr ons heeft nagelaten. Een meester in zijn genre.
Philip Kerr – Hitlers vrede (in 2005 verschenen als Hitler’s Peace bij Putrnam in New York) werd vertaald uit het Engels door Jan Pott, ISBN 978 90 225 9276 2, Meulenhoff Boekerij, 496 pagina’s, € 22,99, april 2021
