Het uurwerk - Arnaldur Indriðason
Mooie historische roman over IJslandse klokkenmaker
Over het restaureren van een eeuwenoude Zwitserse klok en vaderschapsbedrog
Een IJslandse klokkenmaker restaureert een oude klok in het koninklijk paleis het is een uurwerk van twee eeuwen geleden, een meesterwerk van de Zwitserse klokkenmaker Isaac Habrecht. Een man die het grootste deel van zijn leven doorbracht in de kathedraal van Straatsburg en in die kerk een astronomisch uurwerk had gebouwd. De IJslander heeft zijn naam aangepast aan de naam Jón Sivertsen en heeft in het paleis een gesprek met de koning Christian VII. De geestelijk labiele vorst, die in feite door zijn zoon en hofhouding aan de kant is geschoven. De beide mannen raken met elkaar in gesprek en zo vertelt de klokkenmaker aan de vorst de trieste geschiedenis van zijn vader en diens huishoudster die op bevel van de vorige koning, Christians vader Frederik zijn geëxecuteerd.
Het gesprek en de belangstelling van Christian geeft hem wel alle ruimte om de oude klok te repareren. Want veel onderdelen ontbreken nog. Het uurwerk is een historische roman die zich afspeelt in de achttiende eeuw, deels in de IJslandse Westfjorden en deels in Kopenhagen. Een veelzijdig en tragisch verhaal over het lot van gewone mensen en de macht waaraan ze zijn onderworpen.
Over de auteur
Arnaldur Indriðason (Reykjavik, 1961) is historicus en schrijver. Hij is winnaar van de Martin Beck Award (voor de beste thriller in Noord-Europa) en de CWA Gold Dagger Award (‘s werelds belangrijkste prijs voor het spannende boek). Zijn boeken zin in meer dan veertig talen verschenen. Van Indridasons boeken zijn meer dan achttien miljoen exemplaren verkocht.
Haai
Terwijl hij aan het restaureren slaat van het klokwerk, vertelt hij de koning de geschiedenis van zijn vader Sigurdur, die ontsnapte aan een haai die hem in zijn been beet, door een ijsschots van het land afdreef, maar naakt zwemmend de kust weer bereikte. Zijn huishoudster Gudrún heeft hem, de ijsklomp, met haar lichaam verwarmd. Hij wil met haar trouwen, maar ze denkt dat dat niet kan omdat hij de vader zou zijn van het kleinkind dat Gudrún kreeg van hem. Maar hij ontkent dat want Gunnar was de vader. En als zij een kind van hem krijgt, zeggen ze dat het van Pordúr is van Kot. Op die manier krijgen ze er geen problemen mee, want op overspel staat de doodstraf. Zo is voorgeschreven via de Stóridómur, vanwege er een algemeen aan zedelijk besef. Incest kwam kennelijk vaak voor. Er lijkt sprake te zijn van vaderschapsbedrog als Pordúr zich voordoet als vader, terwijl Sigurdur de echte vader is van het kind dat Gudrún Valdadóttir van hem verwacht. Hij is omgekocht met geld in zijn visserswant en heeft een tabakszak gekregen. Als de oude partijdige streekrechter de werkelijke omstandigheden ontdekt kunnen Sigurdúr en Gudrún beschuldigd worden van vaderschapsbedrog.
Maagd Maria
Ondertussen is Jón op zoek naar de Maagd Maria voor zijn uurwerk. Hij komt terecht bij klerenmaker Jens Martinsen en vraagt of het beeldje nog in zijn bezit is, maar dat is al twintig jaar geleden, zegt de pandjesbaas aan wie het destijds is aangeboden. Martinsen had de Moeder des Heren bij de pandjesbaas gezien en moest en zou haar hebben. Helaas heeft hij het nu niet meer en weet niet waar het nu is, maar hij wil wel graag de klokkenmaker kleren laten passen, waar Jón geen belangstelling voor heeft. Hij betrapt Martinsen als hij op een prostituee ligt, Madame Isaksen, met naast haar het Mariabeeldje. Daarvan houdt ze en bij het beeldje bidt ze iedere avond voor de meisjes. Dat ze niet geslagen worden of de Franse ziekte krijgen. Na een pleidooi van Jón dat Maria in de klok thuishoort, ze woont er eigenlijk, de klok van Habrecht is voor haar gemaakt ‘en zonder haar zou het geen eerbetoon zijn.’ Dan mag hij het beeldje meenemen. ‘En zeg tegen Christian dat Dagmar Isaksen hem laat groeten en hem bedankt voor de oude relatie.’ De vorst is verguld met haar groet.
Vaderschapsbedrog
Ondertussen maken de dochter van de vorst, Louise Augusta en kroonprins Frederik, die de dagelijkse zaken van de koning waarneemt en zijn raadsheer stuurt, zich ernstige zorgen dat Jón hem te veel vertelt over vaderschapsbedrog op IJsland, maar Jón is zich van geen kwaad bewust. En bovendien, kan het kwaad om over zijn familie te praten met de vorst?
Vaderschapsbedrog was er ook aan het paleis waar de echtgenote van Christian VII Caroline Mathilde het leven had geschonken aan dochter Louise Augusta, die geen kind is van Christian maar van de Duitse dokter Struensee en toch erkend is als zijn dochter. En daar werd hij niet voor bestraft zoals Jóns vader Sigurdur wel. Die werd uiteindelijk door de beul Bjarnibuur onthoofd nadat de vader van Christian, koning Frederik, een herhaald verzoek van de nieuwe streekrechter David Geving om de executie niet door te laten gaan, had afgewezen. Als vermaning werd hem een witte zijden blouse uit Kopenhagen gestuurd met een rode hals. Ook Gudrún kreeg haar straf. Drie keer liet de beul haar in het water verdrinken, verzwaard in een zak met stenen. Toen dat niet lukte, prikte hij in haar lichaam en verloor ze veel bloed in het water en stierf uiteindelijk. Voor de twee zonen, een van Einar – die Sigurdur als zijn eigen zoon erkende, maar Gunnar niet als de zijnde wilde en Jón zong ze psalmen als troost als ze er niet meer zou zijn. Jón vertelde hierover aan Christian die op zijn beurt zijn vaderschapsbedrog toegaf.
Klok is klaar
De klok is inmiddels klaar en in een hysterische bui dwingt de koning Jón de klok kapot te slaan met een bijl. Als hij het niet doet, doet hij het zelf. Jón staat ervoor en beschermt de klok met zijn eigen lichaam. Toen de koning tot bezinning kwam, hoorde hij net als de inderhaast toegesnelde Louise het slaan van het uur door de klok. ‘Het uurwerk kwam in beweging, de levensfasen van de mens begonnen te bewegen. De Jeugd maakte plaats voor de Adolescentie, de maan schoof in de juiste baan langs het hemelgewelf, de Wijzen liepen achter elkaar voor de Moeder Gods langs en bogen voor haar, de Dood kwam tevoorschijn en sloeg het hele uur. De haan strekte zijn nek en kraaide uit alle macht en de bellen begonnen te klinken. Aangestuurd door een nieuw speelwerk dat Jón zelf had gemaakt. In hun oren klonk de psalm over hen die recht en wet buigen, die de waarheid aan hun laars lappen. De psalm die Gudrún in Mikladur had gezonden toen ze naar de executieplaats werd gevoerd.’
Jón was klaar met zijn werk. De koning had besloten om het uurwerk te verplaatsen naar slot Rosenborg. Daar kon ook het publiek van de klok genieten. Want zo langzamerhand had iedereen gehoord van het bijzondere uurwerk. Als cadeau kreeg Jón voordat hij naar huis ging een horloge van de vorst. Het was oorspronkelijk van Johan, de lijfarts van de koning. Een knap gemaakt horloge, door een vooraanstaande Zwitserse horlogemaker uit Luzern. En de vorst bedankt hem voor het herstellen van de klok en de verhalen die hij vertelde over IJsland en bood zijn excuses aan voor het onrecht dat Sigurdur en Gudrun is aangedaan. Daarna verlaten beiden het magazijn, dat zo’n grote rol in hun leven had gespeeld.
Arnaldur Indriðason – Het uurwerk (in IJsland in 2021 verschenen als Sigurverkid bij uitgeverij Forlagid) is vertaald uit het IJslands door Adriaan Faber, 303 pagina’s, ISBN 978 90 214 7377 2, € 22,50, juni 2024
