Het net, de duif en de dood - Chaja Polak
Beslissende momenten in een mensenleven
Over wat had kunnen zijn
Een moment waarop alles anders zou kunnen worden, dat je leven een totaal andere wending neemt. Een kans op geluk. Maar dat wegglijdt, haast ongemerkt, en opeens voorbij is. Dat soort momenten vormen het centrale thema in Chaja Polaks verhalenbundel Het net, de duif en de dood. Met de haar zo eigen subtiele omtrekkende bewegingen en vol empathie zet Polak in elf verhalen mensen neer die gelukkig willen zijn, maar door toeval, twijfel of gewoon pech het moment gemist hebben.
Over de auteur
Chaja Polak (1941) is van oorsprong beeldend kunstenaar. Pas eind jaren tachtig begon zij met proza schrijven. In 1989 debuteerde zij met de verhalenbundel Zomaar een vrijdagmiddag, met als centraal thema de manier waarop kinderen de oorlogservaringen van hun beschadigde ouders ervaren. Daarna volgden een groot aantal romans, dicht- en verhalenbundels en essays. Afgelopen jaar verscheen haar essay Brief in de nacht, gedachten over Israël en Gaza, over het conflict tussen Israël en de Palestijnen, dat alom buitengewoon positief ontvangen werd.
Melancholie
Het zijn verhalen die doordrenkt zijn van een diepe melancholie, spijt van wat had kunnen zijn als de dingen net even anders waren gelopen. Kinderen die de dupe worden van de fouten van hun ouders, ouders die op hun beurt gevangen zitten in kille huwelijken, mensen die proberen te ontsnappen aan wat hen kwelt. Veel vragen ze geen van allen. Maar het leven beslist anders.
Aandacht
Polak is geen auteur van het grote gebaar. Haar proza vraagt om aandacht. Voor je het weet mis je iets dat verstopt zit in een enkel woord, een ogenschijnlijk onbelangrijk bijzinnetje. In vijf, zes pagina’s weet zij een compleet leven vol teleurstellingen zichtbaar te maken. Zoals in het verhaal Wachtlokaal: een vrouw en een man, beiden getrouwd, maar niet met elkaar, ontmoeten elkaar zo nu en dan op geheime plekken. Voor haar is het een vlucht uit een kil huwelijk, voor hem – zo houdt hij zich tenminste voor - alleen een vluchtig slippertje. En dat moet nu afgelopen zijn, heeft hij zich voorgenomen. ‘Hij kan het er niet bij hebben, naast de verantwoording voor zijn gezin en de problemen met zijn dochter.’ Maar in dat troosteloze café waar ze afgesproken hebben, krijgt hij de woorden niet over zijn lippen. ’Pijn in zijn lendenen krijgt hij wanneer hij haar ziet.’
Onderduik
Het mooiste verhaal, naar mijn mening, is De aap en de poppenwagen. Over een Joods meisje dat – net als Polak zelf – de oorlog in de onderduik heeft doorgebracht. Die is nu voorbij, haar vader is dood, haar moeder verblijft in een sanatorium en het kleine meisje woont bij een broer van haar moeder, bij een afstandelijke grootmoeder, een strenge tante en drie iets oudere nichtjes. Twee van hen, en vooral de oudste, plagen haar: ’Je vader was een aap, mijn moeder zegt het zelf.’ Als het meisje haar nichtje probeert te schoppen, duwen ze haar tegen de roodgloeiende kachel en – zelf geschrokken van de grote brandblaar die ontstaat – proberen het goed te maken door de kostbare antieke poppenwagen van grootmoeder van boven te halen en stiekem mee naar buiten te nemen. Het meisje mag hem duwen. Maar de pesterige opmerkingen gaan door, tot het meisje reageert met een daad die ze zichzelf amper bewust lijkt. Nergens wijst Polak met een beschuldigende vinger. Ook die drie nichtjes hebben een reden om te doen zoals ze doen: ‘Waarom mag jij een eigen kamer voor jezelf en moet ik met zijn zusjes op de kamer slapen. Waarom neemt vader jou wel mee naar de fabriek en mij nooit. Waarom mag jij wel op zijn schoot zitten […] en foto’s zien die wij niet mogen zien?’
De verhalen van Polak zijn stuk voor stuk kleine ingehouden juweeltjes van mensenkennis en empathie. Het zijn verhalen die, ook al gebeurt er op het eerste gezicht weinig, lang in je nazinderen.
Sonja de Jong
Chaja Polak – Het net, de duif en de dood. Uitg. Cossee, ISBN978 94 6452 178 8, 112 pagina’s, € 21,99, november 2024.