Het lied van ooievaar en dromedaris - Anjet Daanje
Ingenieus opgebouwd verhaal over het tragische leven van de negentiende-eeuwse Eliza als Emily Brontë
Verteld aan de hand van andere levens
Een roman als een snoer van vertellingen over Eliza May Drayden, die de fictieve rol speelt van de Engelse schrijfster Emily Brontë. Een kralensnoer. De ene kraal is soms wel soms niet het gevolg van de voorgaande, maar ze zitten wel allemaal vast aan die ene verteldraad. Door een fictief personage als hoofdpersoon te kiezen, kan Anjet Daanje haar verbeelding de vrije loop laten.
Alle gebeurtenissen komen op een of andere manier – soms als oorzaak, soms als gevolg – voort uit Emily Brontë’s tragische leven. Anjet Daanje heeft Emily’s leven en dat van haar zuster Charlotte Brontë als het ware herschapen tot veelkantige fictie. De ruim 650 bladzijden tellende roman heeft een zo gecompliceerde en geraffineerde structuur, dat het bijna onmogelijk is je liefde voor het boek te verklaren zonder tot de lengte van een essay te vervallen.
Fantasie als werkelijkheid en andersom
Veelkantig en ingenieus: alle stijlen, literaire vormen, genres en trucs als spiegeling en herhaling, alle soorten motieven en karakters komen voorbij. Dat alles om het om het leven van Eliza te vertellen. Maar veel belangrijker zijn de personages en de gebeurtenissen in de tien hoofdstukken nà het leven van Eliza, hoofdstukken waarin de tijd telkens een beetje opschuift naar het heden, maar waarin alles op een of andere manier te maken heeft met Eliza en haar zuster Millicent als de gezusters Brönte. De fantasie wordt werkelijkheid en de werkelijkheid wordt fantasie.
Het begin van hoofdstuk drie bijvoorbeeld begint heel luchtig met twee brieven van Millicent, brieven die Charlotte Brontë inderdaad heeft geschreven. Direct daarna bouwt Anjet Daanje de spanning weer op met fragmenten uit de biografie over Eliza waaraan ene Agnes Chambers werkt. Maar Agnes vermengt feit en fictie en haar fanatisme is zo hevig dat zij daardoor het hele gezin te gronde gericht. ‘Omdat Agnes Chambers een bedriegster is, ontdekken Drayden-kenners in al haar biografieën en artikelen onwaarheden…’ Waar hebben we die complotten de laatste tijd meer gehoord?
Als op een bepaald moment Eliza zelf de kost moet verdienen, schetst Anjet een prachtig en ontluisterend beeld (kinderarbeid!) van een weverij anno negentiende eeuw en de vanzelfsprekendheid van de bazen in hun welvaart dankzij die slavenarbeid. Opvallend is dat de belangrijkste personages aan het slot eigenlijk verliezers zijn, verloren aan het leven. Dat is ook de tragiek van Eliza, alles in haar leven mislukt, behalve haar roman Haeger Mass. Zelfs het graf van Eliza blijkt leeg te zijn.
‘Het zwarte boekje’
Biograaf Agnes Chambers gaat op zoek naar ‘het zwarte boekje’ met aantekeningen door Eliza (maar in het echt ook door Emily Brönte). Dat boekje staat symbool voor het noodlot dat van generatie op generatie overgaat en dat in een van de latere verhalen uiteraard nog een vervolg krijgt. In ongepubliceerde aantekeningen over Eliza en het raadselachtige boekje verwoordt Agnes Chambers de betekenis ervan: ‘… dat niet begrijpen -het wonder van het leven, het mysterie van de dood – laat zich alleen vangen in kunst.’
Een fragment uit Haeger Mass (1845) door Eliza, gedichten van Emily Brontë vertaald door Anjet Daanje, familieruzies en herstel, een spel met tweelingen en opzettelijke vergissingen, dromen en nachtmerries, sprookjes en realisme, zwendel en hulpvaardigheid, religie en bijgeloof, bedaagde vreugde en uitbundig plezier, verdovende herhaling en enge tegenstellingen, ze vormen samen één uitbundige orgie van literatuur. Bewondering alom!
Voorspelbaar is dat deze roman de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2023 haalt.
Dick de Scally
Over de auteur
Anjet Daanje (Wijster, 1965) is het pseudoniem van Anjet den Boer. Ze schrijft romans, filmscenario’s en poëzie. Veel belangstelling kreeg haar roman De herinnerde soldaat uit 2019, vooral door de vermelding in de longlist van de Libris Literatuurprijs.
Anjet Daanje – Het lied van ooievaar en dromedaris, 655 pagina’s, uitgeverij Passage, ISBN 97890 5452 410 6, gebonden, € 36,99, mei 2022
