Het langzaam voorovervallen - Alja Spaan
Gedichten van Alja Spaan over ouderdom
Ouderen tellen mee
Schrijver Alja Spaan bundelde 54 gedichten over mensen die zij ontmoette in een verzorgingshuis, onder de titel Het langzaam voorovervallen, een titel die zij ontleende aan het gedicht ‘afgesloten geheel’:
‘Bloemen, zei hij, de prachtigste bloemen, bloemen zoals je die
niet hier op aarde ziet. En dat hij zich niets kon
herinneren van het langzaam voorovervallen en wegraken maar
dat zijn buurman had gezegd dat het met
een bons ging en een gekraak…’
Alja Spaan las in de periode januari 2019 – januari 2021 wekelijks voor in een zorginstelling voor ouderen: de jongste luisteraar was 72, de oudste 101. De verzen die ze naar aanleiding hiervan schreef, verschenen op de weblog van de dichter en later in Het langzaam voorovervallen, haar zevende bundel, vorig jaar verschenen bij uitgeverij P uit Leuven.
Over de auteur
Alja Spaan (Sint Pancras, 1957) heeft naar eigen zeggen altijd geschreven: ‘Schrijver word je niet maar ben je’. Vanaf 2013 noemt ze zich ook daadwerkelijk schrijver (geen dichter – en nadrukkelijk de manlijke vorm), daarvoor oefende ze verschillende beroepen uit. Vanaf 2006 publiceert zij elke ochtend een gedicht op haar website ( https://aljaspaan.nl/).
Een optreden van Joost Prinsen op de televisie in een programma van Matthijs van Nieuwkerk, Oudejaarsavond 2020, maakte haar gedicht geen rijmwoord voor populair. Het begint zo: ‘Zij sterft alleen. Achter glas het wuivend handje dat ze niet meer / ziet, in de gang schaduwen die niet meer bewegen, // rammelende karren die zij niet meer hoort.’ Ook opgenomen in Het langzaam voorovervallen.
Reuring en Meander
Naast haar schrijfwerk organiseert zij Reuring, een taalplatform in haar woonplaats Alkmaar en is ze de drijvende kracht van het literaire e-magazine Meander.
Een andere bezigheid van Spaan is bestuurslid en dichter van Stichting Eenzame Uitvaart. Deze stichting heeft tot doel het geven van een waardig en respectvol afscheid aan overleden stadsgenoten (in dit geval Alkmaar), die eenzaam stierven en zonder familieleden, vrienden of andere naasten worden begraven. Ze schreef het volgende gedicht voor mijnheer I. Polij.
Zijn geboortedatum is onbekend, evenals zijn precieze sterfdatum. Hij wordt dood gevonden op 12 december 2023 en zes dagen later begraven.
Zo zal het geweest zijn: eerst de familie weg, daarna de
vrienden, dan de vrouwen, de honden,
toen de zon en zijn blote lijf in de achtertuin, het voetbal,
de winst, het gejoel, de zin, het bewegen,
zijn kracht, eigenlijk zijn hele wereld. Dat wat overbleef
was niks. Hoesten, steken, benauwd zijn,
nog geen zwaai uit zijn armen, naar wie ook. Tegen de
feestdagen op zien, de lege fles, kruimels
shag, bedelen om een boodschap, de laatste kamer in huis,
een doelpunt, hé jongens toe nou.
Soms ziet hij zijn honden nog liggen, voelt hij hun kop
tussen zijn handen, de ogen die hem volgden,
het vertrouwen in wat hij deed, wie hij was, morgen niet
vergeten nieuw voer te halen, toch?
Beslist geen dor hout
Onze maatschappij vergrijst, bijna 21% is boven de 65 jaar, dertig jaar geleden was dat nog zo’n 12%. Er wordt in Nederland vaak neergekeken op ouderen: ze hebben hun leven gehad. Illustratief was de periode waarin begonnen werd met de coronavaccinaties. Besloten werd om eerst de ouderen en daarna de jongeren te vaccineren. Maar daar kwam protest tegen (o.a. van Marianne Zwagerman en Jort Kelder): waarom zou je eerst de ouderen vaccineren en dan pas de jongeren, want die oudjes dat was maar een bundeltje dor hout, wat had je eraan? Oud en uitgerangeerd als ze waren. Vele ouderen ervoeren deze kwalificatie ‘dor hout’ als kwetsend.
Alja Spaan schrijft juist invoelend over onze oudere medemens. Je zou haast zeggen: ‘met respect’, als dat niet zo’n uitgehold begrip zou zijn geworden.
Toegankelijk en ontroerend
Het langzaam voorovervallen is een bundeling toegankelijke en vaak ontroerende gedichten geworden, over mensen in een kwetsbare levensfase.
Adriaan Vermeulen
Alja Spaan – Het langzaam voorovervallen, 54 gedichten, 64 pagina’s, uitgeverij P in Leuven (België), ISBN 978 94 6475709 5, € 18.00, september 2023
