Het grote fortuin - Olivia Manning
Indringende mix van persoonlijke en wereldgeschiedenis
Manning toont zich messcherp observator
Het is najaar 1939. Na een dagenlange treinreis dwars door Europa arriveert het kersverse echtpaar Guy en Harriet Pringle in Roemenië. Het is slechts enkele dagen na de inval van de nazi’s in Polen en het stadsbeeld in Boekarest wordt gedomineerd door lange rijen Poolse vluchtelingen. Het is onrustig in de stad. Wat zullen de Duitsers gaan doen, wat staat Roemenië te wachten? Al snel botsen de werelden van Guy en Harriet, getrouwd nadat ze elkaar pas enkele weken kenden, met elkaar.
Over de auteur
De Engelse schrijfster Olivia Manning (1908-1980) trouwde vlak voor de oorlog en vertrok met haar man, een docent voor de British Council, naar Boekarest en later naar Griekenland. Toen de Duitsers Athene naderden, vluchtte zij met haar man naar Egypte en later Palestina. In 1946 keerden zij terug naar Engeland. Manning werd vooral bekend door haar Balkantrilogie, waar Het grote fortuin het eerste deel van is, gevolgd door de Levanttrilogie, alle zes de boeken gebaseerd op haar eigen ervaringen.
Observatievermogen
De naam Olivia Manning zal niet bij veel lezers meteen een belletje doen rinkelen. Ten onrechte want in Het grote fortuin toont zij zich een buitengewoon goed schrijfster met een messcherp observatievermogen. Zij vertelt haar verhaal in een mix van persoonlijke ervaringen, vertaald naar haar personages Guy en Harriet, en de grote wereldgeschiedenis. Haar personages zijn vaak in al hun opgeblazen verwaandheid en emotionele onbeholpenheid ontzettend geestig, maar de teneur van haar verhaal is dat zeker niet.
Docent
Guy en Harriet kennen elkaar in feite amper. Guy is al enkele jaren docent aan de universiteit van Boekarest en is voor een korte vakantie terug geweest in Engeland. Daar ontmoette hij Harriet en omdat zij qua sociale klasse en persoonlijkheid bij hem past, zijn ze getrouwd. Eenmaal terug in Boekarest en onder de druk van een dreigende oorlog blijken zij echter heel verschillende karakters te hebben.
Guy is iemand die altijd en overal het goede in de mens wil zien en narigheid zo veel mogelijk negeert. Als de internationale spanningen steeds meer oplopen en de nazi’s het ene na het andere land bezetten, besluit hij zich met hart en ziel op de amateuropvoering van Shakespeares drama Troïlus en Cressida te storten. Dat ondertussen de Scandinavische landen, Nederland, België en vervolgens zelfs Parijs vallen gaat grotendeels aan hem voorbij.
Voor Harriet is dat veel moeilijker. Zij heeft als ‘vrouw van’ weinig omhanden (immers, zo merkt een bevriende Britse zakenman op: ’Het is de plicht van de dames om naar huis te gaan en geen blok aan het been van de heren te zijn’ en heeft bovendien het karakter niet om weg te kijken.
Klaploper
Manning creëert schitterende personages, met de charmante klaploper Jakimov, half Engels, half Wit-Russisch, als hoogtepunt. Nog geen dag in zijn leven heeft hij gewerkt voor zijn brood. Jarenlang is hij onderhouden door Dollie, maar sinds zij gestorven is, moet hij zelf zijn kostje bij elkaar scharrelen. Dat doet hij met flair. Hij leent hier een paar centen, ritselt daar een uitnodiging voor een feest, eet en drinkt buitengewoon luxueus, maar kan toch niet voorkomen dat hij steeds verder afglijdt naar de goot. Hij belandt in een armoedige kamer vol bedwantsen en kakkerlakken, kan ook daar de huur niet meer opbrengen, weet voldoende geld los te peuteren voor een week huur, maar verbrast dit meteen aan een extreem duur maal en staat dan op straat.
Guy biedt uitkomst, zeer tegen de zin van Harriet in. Jakimov mag in de logeerkamer bij hen komen wonen, tot hij iets beters vindt. Nooit dus.
Boerenbrood
Manning is er een meester in mensen en situaties in enkele woorden kernachtig te duiden. Over de koetsier van een toeristisch koetsje: ’Een enorm bolrond boerenbrood in een fluwelen mantel. En over vooroordelen: het probleem met vooroordelen is dat er gewoonlijk een reden voor is.’ En de schitterende observatie in een gesprekje tussen Guy en een vriend van hem: “ ‘Zij is een typische bourgeois reactionair.’ ‘Je bedoelt dat ze andere vooroordelen heeft dan jij.’ “
Manning vult haar roman met klaplopers en prinsen, met vluchtelingen en racisten, met oorlogsgeweld en toneelrepetities. Een roman zo divers als het leven, een verhaal om helemaal in weg te duiken. Fijn dat ie nu weer verkrijgbaar is.
Sonja de Jong
Olivia Manning - Het grote fortuin. Oorspronkelijk gepubliceerd in 1960 als The great fortune bij William Heinemann, Londen. Uit het Engels vertaald door Johannes Jonkers. De Bezige Bij, ISBN978 94 031 3369 0, 448 pagina’s, € 24,99, februari 2025
