Het geheim van Bols - Martin Hendriksma
Het oorlogsverleden van Bols loopt mondt uit in de vondst van een onderkaak
DNA maakt het zoeken naar lichaam van adjunct-directeur Ernst Moltzer mogelijk
Na zijn laatste boek Aan zee komt Martin Hendriksma met een interessant boek over de geschiedenis van de jenever- en likeurfabrikant Erven Bols. In de zomer van 2020 vindt hij op de smalle langgerekte zolder van Lotte en Hans, die aan de Anton Mauvestraat 6 wonen in Heemstede, een verscheurde krant van het Algemeen Handelsblad, van vrijdag 28 november 1941, een dun blauw geruit matras en twee lege flessen. Het is duidelijk dat daar een onderduiker heeft geschuild. Heeft adjunct-directeur Ernst Moltzer van familiebedrijf Bols daar gezeten? Of hoefde zijn Oostenrijkse vrouw niet bang te zijn voor de nazi’s? Tenslotte waren zij de eerste bewoners of hielpen ze onderduikers? Voor gravin Traut (von) Sarntheim was het misschien wel een saaie ervaring om na de Beierse Alpen uit te kijken op weilanden en een rustig Spaarne met bootjes.
Martin Hendriksma doet zijn ontdekking in de zomer van 2020, en pluist beetje bij beetje het levensverhaal door van Ernst Moltzer, die zich in de familie keert tegen leveranties aan de nazi’s. Hij probeert in de oorlog over zee naar Engeland te vluchten, maar is sindsdien vermist. Er wordt gezegd dat zijn flamboyante echtgenote, de Oostenrijkse Traut, Ernst zou hebben verraden.
Geschiedenis ontrafelen
Martin Hendriksma is in het onthutsende familieverhaal van Bols gedoken en ontrafelt beetje bij beetje de geschiedenis ervan. Dat doet hij wel van onderwerp op onderwerp en van persoon op persoon. Fragmentarisch spreekt hij familieleden en zij die iets van de fabriek weten, zoals historicus Ton Vermeulen in het Bolsmuseum in Zoetermeer en proeft de verschillende Bolslikeuren in Amsterdam. Er zijn talloze varianten waar je daar aardig dronken van kunt worden. Hendriksma krijgt van Ernst en Trauts via de kleindochter Jasmin een geschreven herinnering van dochter Maya aan haar ouders. In Mallorca spreekt hij met haar en mag Maya’s verhaal doornemen. Jasmin gunt hem alle tijd.
Over de auteur
Martin Hendriksma (1966) schreef voor vrijwel alle vooraanstaande dag- en weekbladen. Na twee romans publiceerde hij in 2014 Lutine, een zoektocht naar een in 1799 vergaan goudschip. Daarna verschenen De Rijn (2017) en Aan zee (2021). Deze twee boeken vormden de basis voor de veelbekeken tv-series Langs de Rijn en Langs de kust.
Handel met Wehrmacht
Langzamerhand krijgen we een beter beeld van Ernst Molzer, die op 1 mei 1910 geboren wordt, zo melden de trotse ouders Jan en Marie vanaf hun adres Frans van Mierisstraat 129 in Amsterdam. Ernst krijgt niet meteen de functie van directeur. Hij wordt eerst adjunct bij de Erven Bols. En kan in Emmerich (Emmerik) een vestiging op poten zetten om Duitsland van Bols te voorzien. Schoonzon Bernard Carp heeft dan al stevig de pootjes in handen. Ernst die eerst pro-nazi’s was, denkt er nu heel anders over. Zeker als hij ziet dat Bernards broer Joop een handeltje gaat drijven met de Wehrmacht. In Berlijn zijn er maat liefst 10.000 kisten met Bols-likeur besteld, in totaal 120.000 flessen. Joop koopt ze in bij Bols voor 211.000 gulden en verkoopt ze voor 720.000 gulden, hij houdt er dus een half miljoen aan over. De flessen moeten worden afgeleverd bij de Berlijnse firma Meyer die 650 winkels heeft. Dan begint hij met Oostenrijker Otto Zax en reisgenoot August Grothe de Dietsche Handel Maatschappij. Elk van de drie legt tweehonderd gulden in, het meeste geld komt van Alfred Flesche, vanaf 1936 voorzitter van de Deutsche Handelskammer. De grondstoffen halen ze uit Frankrijk. Oom Chris verwijst het hele plan naar de prullenmand. Na een bezoek van August Grothe en Otto Zax aan het kantoor van Bols blijkt dat alles toch door kan gaan als Joop Bernard en Chris dwingt zijn winst te betalen. Joop is er verstandigerwijs niet bij.
Wachtgeld
Ernst is het hier helemaal niet mee eens vertelt hij aan Bernard, omdat hij juist vanuit Emmerich de Duitse zaken zou regelen. Hij hoeft zich niet meer te melden op het kantoor aan de Rozengracht. Wordt door Bernard op wachtgeld gesteld. De helft van zijn salaris plus elke maand twee flessen jenever. Hij kan alle tijd wijden aan Traut en zijn pas op 28 mei 1941 geboren dochter Maya, maar heeft niet de rust om ervan te genieten. Een kort avontuur beleeft de zeiler Ernst als hij namens de Koninklijke Nederlandse Zeil- en Roeivereniging (KNZ&RV) voor 525 gulden het Bloemeneiland pacht in de Westeinderplassen. Hij knapt het op en brengt alle werkzaamheden in orde van snackbar, toren, tuin, keuken, kamers etc. Maanden later heeft hij er alweer tabak van en verkoopt zijn rechten voor 2500 gulden. Dan al is hij bezig met zijn bootje om de Noordzee over te steken.
Ozo
Het is een kleine Spaarnejol van net vijf meter met de naam Ozo (Oranje zal overwinnen). En met een gaffel, zo kan hij de zeilen op zee naar zijn hand zetten. Hij heeft nog twee makkers die mee willen: Dick van der Flier en Kees Kolff. Het plan is dat vanaf Noordwijk te doen, maar dat blijkt te gevaarlijk. Uiteindelijk wordt de plek van vertrek het strand van Egmond-Binnen richting Castricum. Het is de Egmonder Engel Hopman, die een paard heeft met een soort mallejan voorzien van twee wielen waarop de boot rust. Iets na tienen ’s avonds op 14 november 1941 gaan ze daarmee naar het strand. Het is heiig weer, gunstig voor de vlucht. Ze gaan om elf uur te water. Behalve Ernsts vriend Kees Jonker en zijn Noorse vrouw Sonja weet niemand er iets van. Traut wacht dagen op bericht net als de vrouw van Dick, Mui van der Flier, in haar Wassenaarse woning aan de Jagerslaan. Traut gaat met Maya naar haar toe waar ze de boodschap afwachten van Radio Oranje in Londen. De boodschap ontbreekt dag na dag, zou het fout zijn gegaan? Ze spelen kaart met de broer van Mui.Dat helpt tegen de tranen.
Gepakt door nazi’s?
De boot van Ernst is mogelijk door verraad van Traut gepakt door de nazi’s. Het zou niet verbazen als ze een paar zeemijl uit de kust door een Duitse Schnellboot ingerekend worden. Of ze zijn op een zeemijn gestuit. Het verraad van Traut is mogelijk niet beperkt tot de ontsnapping van Ernst naar Engeland, maar mogelijk ook de zelfmoord van huisarts Frits Kuipers op het spoor, van Heemstede, hij is de voormalige minnaar van Traut, hebben kunnen veroorzaakt. Of doet de Oostenrijkse gravin Traut zich zo voor om onderduikers in haar huis te redden? Het valt moeilijk te bewijzen. Joop Carp heeft plm. 2 ½ jaar in gevangenschap moeten doorbrengen wegens zijn handel in de Tweede Wereldoorlog. Broer Bernard die in de oorlog een miljoenenomzet van Bols bestierde vanwege de handel in jenever en likeur met de Duitsers, lijkt de dans te ontspringen, want hij helpt ook het Rode Kruis met geld en kinderen aan maaltijden. Oom Chris pleegt zelfmoord als Ernsts vader Jan overkomt uit Argentinië om de leiding van het bedrijf op zich te nemen. Hij moet hem vertellen dat Ernst met zijn boot naar Engeland is vertrokken en nooit aankomt en dat zijn jongste zoon Hans vlak voor het einde van de oorlog door de nazi’s is geëxecuteerd vanwege zijn activiteiten in het verzet. Jan heeft overigens zijn hele gezin in de steek gelaten voor de oorlog. Traut heeft na de oorlog veel verschillende relaties gehad. Met Ronald Saker in Zuid-Afrika (waaruit hun zoon Robin geboren werd in 1955) en na zijn dood de James Bond-playboy Ljuba, voluit Ljubomir. Maar het meest boeit haar Kees Jonker, de man die als een van de weinigen weet dat Ernst naar Engeland is gegaan.
DNA van achterachterneef
Met Ernst krijgt ze Maya in 1941 die al in 2019 sterft. Maya heeft een relatie met Freddy Verspyck. Hun dochter Jasmin Verspyck heeft al veel materiaal bij elkaar. Het relaas van Maya over haar leven en ook de mislukte poging van Joop Carp, zoon van Bernard om het verhaal van de Bols-familie op papier te zetten. Doordat Ger Sperling van Bureau Vermiste Personen en Wendy van Hilst van het Nederlands Forensisch Instituut de krachten bundelen kan DNA van de achterachterneef van Ernst toegepast worden op de vondst van de Texelse viskotter TGX 45 die in zijn netten vijf kilometer voor de kust van Petten een onderkaak vindt. Na nog twee testen met DNA van familieleden kan met zekerheid vastgesteld worden dat het de onderkaak is van Ernst Moltzer.
Onderkaak
Op 16 februari 2024, de dag dat bekend wordt dat Aleksej Navalny is vermoord door de Russen, wordt het boek van Martin Hendriksma na jarenlange research gepresenteerd. De onderkaak van Ernst Moltzer, in leven nog adjunct-directeur van Bols, dat op die dag ook bekend maakt dat het bedrijf een overnamebod heeft gehad van Nolet uit Schiedam en dat ze akkoord zijn me de overname. Een beetje van Ernsts eer wordt hersteld als zijn onderkaak – er zijn geen vondsten bekend van zijn reisgenoten Dick van der Flier en Kees Kolff – een dag later wordt begraven op jet Nationaal Ereveld Loenen. Toch gerechtigheid voor de man die ernstig bezwaar maakte tegen de florerende handel met de nazi’s in Duitsland.
Martin Hendriksma – Het geheim van Bols – Hoe de oorlog een familiebedrijf verscheurt, 336 pagina’s, ISBN 978 90 445 4688 0, € 24,99, februari 2023
