Conserve's Leessite

Advocaat Eric Letang ontrafelt in rechtstreekse uitzending Dagens Eko de onterechte beschuldiging van feministenhater in einde Grote eeuw-reeks

Om positie Katerina als minister van Gelijkberechtiging veilig te stellen

Einde van een onderhoudend en imposant familie-epos

Het laatste, tiende deel in De grote eeuws-reeks van Jan Guillou begint op 10 december 1991 met een eerste brief van Harald Lauritzen. Na bijna vijftig jaar in ballingschap in Argentinië gaat hij terug naar Zweden. In de oorlog was Harald SS-officier. Terwijl hij in Oslo zat bij de SS was Johanne actief in het verzet. Nadat ze als koerier voor het Hjemmefront gewond was geraakt, vertrok ze naar Engeland en werk opgeleid tot field operative in de operationele dienst met als basis Zweden. Ze bracht het tot majoor bij de Special Operations Executive (SOE), waarvoor ze na de oorlog het Military Cross kreeg (MC) en in Noorwegen de Orde van Sint-Olaf. Maar Johanne wil er, ook al werkt ze nog als cultuurjournalist en nog steeds actief is als schrijfster, niets over zeggen. Terwijl mannen staan te popelen om hun memoires, zijn vrouwen daar veel terughoudender in. Dat staat ook in Marlene’s analyse, waar uit duidelijk naar voren komt dat Johanne zich ongemakkelijk voelt over de onderscheiding van het Koninkrijk Noorwegen.

Harald heeft Marlene uit de reacties op een oproep bij studenten van de School voor Journalistiek wie bereid is voor 100 dollar per dag rapporten te schrijven over zijn familie. Zo vindt hij Marlene, die dat erg goed doet. Maar eerst laat hij haar rapporteren over de nieuwe partij Ny Demokrati, tegelijkertijd is hij nog meer gefascineerd door de veel radicalere beweging Sverige demokraterna, titel is enigszins misleidend omdat het nauwelijks democratie te noemen is wat ze nastreven. Over zijn zus Johanne

Hoe contact te zoeken met de familie Lauritzen? Dat is lastig. Harald denkt dat dat het beste gaat via zijn neef Eric Letang, zoon van zijn nicht Hélène die getrouwd was met de Franse verzetsman Antoine Letang en daarna met Harry Hansson.

De auteur

Jan Guillou (Södertalje, 1944) is zonder twijfel de populairste schrijver van Zweden. Van zijn boeken werden alleen daar meer dan tien miljoen exemplaren verkocht en zijn werk is vertaald in meer dan twintig talen. Bij uitgeverij Conserve verschenen vijf van de tien delen in de Coq Rouge-reeks: Coq Rouge, De vijand van de vijand, Vendetta, Niemandsland en De uiteindelijke overwinning. De daaropvolgende reeks De grote eeuw bij uitgeverij Prometheus is, zoals Guillou het zelf omschreef, ‘mijn laatste project, mijn grootste en mijn beste.’

Eric is met zijn vrouw Katarina Palm tijdens zijn Amerikaanse vakantie in Boston om zijn zoon Erkki te zien als vaste speler in de tweede lijn van ijshockeyploeg Boston Bruins die tegen de Chicago Blackhawks en de New Jersey speelde. In Boston woont ook Erics neef Eilert, waar Erkki sinds twee jaar kind aan huis is bij Wilma en Eilert, die de zoon van Johanne is. Katarina heeft eindelijk meer vrije tijd nadat ze minister van Ontwikkelingssamenwerking is geweest en nu weer gewoon parlementslid van de sociaaldemocratische partij is. Ze is nu ook veel meer thuis en er staat niet iedere dag meer een regeringsauto voor de deur om kwart voor acht. Tijdens de avond dat ze dineren bij Eilert komen de oorlogsdaden van Johanne ter sprake. Johanne zelf heeft nooit een woord gezegd over de Tweede Wereldoorlog. Eric vertelt de geschiedenis, haar familie heeft er recht op dit te weten. Ze schakelde met twee Noorse commando’s van de SOE onder haar bevel een hele peloton SS-soldaten uit. Haar omvangrijkste opdracht naast militaire acties was het over de grens helpen van Joodse vluchtelingen toen de Duitsers de deportatie waren gestart van alle Noorse Joden naar Auschwitz. De staat Israël bedankto haar na 1948. Ze wordt verheven tot lid van ’Righteous among the nations’ en er is uit haar naam een boom geplant bij Yad Vashem in Israël omdat ze samen met anderen met gevaar voor eigen leven Joden heeft gered van de Holocaust.

Terug in Zweden staan Eric weer tal van rechtszaken te wachten. Van moord tot diefstal. Saaie klussen waar hij er een van uit wil halen. Dan komt Ariadne binnen, die energiek zwaait met een stapeltje papier in haar hand en zegt: ‘We kunnen het proces tegen het Norrtäljemeisje weer heropenen bij de Hoge Raad! Nu hebben we haar.’ Ze is niet helemaal legaal aan het materiaal gekomen, want gekregen van een journalist. Ze weet niet hoe hij er aan gekomen is. De zaak was een grote nederlaag voor advocatenkantoor Spartacus. Het Koerdische meisje beschuldigde haar vader dat hij haar vijf jaar lang incest met haar had gepleegd. En daarna dat hij dat al sinds haar vijfde had gedaan. Vervolgens werd ook de moeder erbij betrokken. De vader werd veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf en 800.000 kronen schadevergoeding en de moeder tot vijfjaar gevangenisstraf en 250.000 kronen schadevergoeding. De vriendenkring van het Koerdische echtpaar werd verhoord. In Koerdische kringen werd Eric aanbevolen als advocaat omdat hij eerder ook de Palestijnse zaak had gediend. Toen de moeder eveneens werd beschuldigd, ze zou onder meer mee geweest naar een kinderbordeel Ariadne haar als haar advocaat. De publicitaire terreur deed denken aan de jaren tachtig. Eric en Ariadne hadden het idee dat het meisje loog. Toen ze de kinderbordelen zou aanwijzen in Stockholm, kon ze dat niet. Er was wel enig bewijs in een medisch onderzoek, maar zeker was niet dat dat letsel ontstaan zou zijn door seksueel geweld. Eric denkt dat de aanklager de zaak had doorgedreven door de furieuze publiciteit. Als ze het vooronderzoek had gestaakt, zouden de media haar in stukken hebben gehakt en had ze stenen gooiende demonstraties voor haar deur kunnen verwachten. Eric en Ariadne slagen erin bij de Hoge Raad vrijspraak te krijgen voor het echtpaar en vieren het bij hun thuis. Maar opnieuw komt de zaak nog een keer voor alsof er een doem op rust.

Ondertussen krijgt Eric onverwacht bericht dat zijn moeder Hélène die twintig jaar niets van zich liet horen de volgende morgen landt op Arlanda, bankroet en met een zwaar gewonde Axel reist en onmiddellijk hulp nodig heeft. Vijfentwintig jaar zat ze op de Bahama’s. Met een miljoen dollar als extra investering was ze een klein visserij- en hotelbedrijf begonnen. Met Axel als manager. Het viskamp Sundown Fishing Lodge met restaurant was mooi gelegen met door palmen omgeven bungalows vlak bij het strand. Maar na de orkaan zag het er heel wat desastreuzer uit. Axels knie is vermoedelijk beschoten door de plaatselijke maffia doordat hij o.a. speelschulden had die hij niet afgelost had. Of hadden hij en zijn moeder zich ingelaten met drugszaken?

Bij aankomst blijkt Axel nog onder invloed. Acht uur werken twee chirurgenteams aan de operatie. De knie is gered, zijn been hoeft niet te worden geamputeerd, wel zal hij enigszins mank lopen. ‘I’m gonna be limping like a fucking duck,’ reageert hij. Eric is als gebruikelijk de Kop van Jut en mag alles regelen. Gelukkig logeert alleen zijn moeder bij hem terwijl Axel herstelt in het revalidatiecentrum van Sigtuna. Beiden worden niet verder verhoord door de Zweedse politie, omdat ze Brits staatsburger zijn. Snel vindt Eric bij nicht Solveig van Hermes Real Estate een huurpand waar zijn moeder en Axel kunnen logeren. Een tweekamerwoning van de vorige week overleden 93-jarige accountant Johansson aan het Kungholms Strand. Ondanks het feit dat Eric ze opvangt weet boulevardkrant Expressen snel te melden: ‘Steradvocaat Eric Letangs broer neergeschoten door gangsters in toeristenparadijs’.

Niettemin wordt zijn moeder feestelijk ontvangen op een diner dat Katarina heeft voorbereid: Oostzeeharingfilets, zelfgemaakte aardappelpuree, voorafgegaan door garnalencocktail, garnalen uit Groenland met Rhode Island-saus en Riesling als witte wijn.

Ondertussen verwijt Hélène hem dat hij onder haar duiven heeft geschoten met de nalatenschap, bestaande uit de twee miljoenen kostende schilderijen van Van Gogh. Hij en zijn voorganger Henning die ‘achter de idiotie zaten om die seniele oudoom Sverre’ deze schilderijen te laten schenken aan het Rijksmuseum in Amsterdam. Nadat hij ze in 1968 had laten kiezen welk van de schilderijen zij wilden hebben, kozen ze ervoor de schilderijen te schenken aan het volk en zo belandden ze bij het Rijksmuseum. En zo was mama Hélène net als alle anderen in de familie het slachtoffer van de sabotage door deze kleine schavuiten en links-extremisten. Expressen weet de kwestie weer uit te buiten door een bericht te maken met als kop op de nieuwsposters: ‘Zeggen tegen de boulevardkrant, dat de druk opvoert en alles onderzoekt op de Bahama’s.’ Hij beperkt zich tot minimaal commentaar. Zeker na de volgende kop: ‘Eric Letang: geen cent voor mijn berooide moeder.’ Gevolgd door: ‘De geheime broer van de steradvocaat treedt naar voren.’ Axel heeft zich uitgebreid laten interviewen in het revalidatiecentrum.

Na een verkwikkend weekend in Oslo waar Eric en Katarina naartoe gaan met de trein, eerste klasplaatsen gereserveerd door het parlement hoort Eric dat hij een onverwachte bezoeker heeft: Harald Lauritzen, de oudste zoon van Lauritz Lauritzen, ’de broer van uw grootvader Oscar’.

Nadat Eric eerst heeft gevraagd of deze voormalige Oberstormbannführer Freital wordt gezocht als oorlogsmisdadiger. Niet in Scandinavië noch in Duitsland voor zover hij weet, niet individueel in elk geval.

Dan vertelt Harald dat het familiebedrijf Lauritzen & Lauritzen GmbH indertijd een industrie-glomeraat was met bouwactiviteiten, vliegtuigfabricage, spoorwegproductie en machines. Na de beurskracht in 1929 in New York stortte alles in en besloten Oscar en Lauritz tot het aankopen van onroerend goed, want dat zou zijn waarde kunnen behouden. Ze kochten tien hele wijken in Berlin-Mitte en het centrum van Dresden. In het herenigde Duitsland nam de Bondsdag het afgelopen jaar een besluit tot herstelbetalingen tegen de huidige marktwaarde. Harald wil weten als deze vergoeding wordt toegestaan hoe dan de verhouding zou zijn in de familie. Hij heeft de tastbare bewijzen van eigendom van de aankopen in onroerend goed destijds in een kluis in Zwitserland.

Volgens Eric wordt de ene helft verdeeld tussen Harald en de zussen Johanne en Rosa. De andere helft naar oom Carl Lauritz, zijn moeder Hélène en de twee kinderen van oom Hans Olaf, zijn nicht Ariadne en zijn neef Sebastian. De papieren liggen volgens Harald in een bankkluis in Zwitserland, die kunnen ze samen ophalen. Na 20 minuten zegt Eric dat hij de verdere gesprekken wil verdagen tot de volgende ochtend 9 uur. De volgende dag worden ze het eens over een samenwerking en gaan naar Zwitserland om de papieren te halen. Als de familie bijeen is is zijn moeder Hélène, de enige die moeilijk doet. Ze heeft een bedrijfsjurist met lang haar in de vorm van een eendenstaart, meegenomen om haar gelijk aan te tonen, maar die zegt uiteindelijk dat ze akkoord gaan. Hélène vecht ook de verdeling aan volgens gedachte van oudoom Sverre dat niet alleen de tweede generatie maar ook de derde generatie profiteert, want zij hebben als jongere gezinnen de meeste kosten meent oom Carl Lauritz. De ene helft van de schadevergoeding is voor de tantes Johanne en Rosa en de ooms Harald, Carl Lauritz en Sebastian en Ariadne. kinderen van overleden oom Hans Olaf. De andere helft voor de neven en nichten, Eilert, Henning, Peter, Elizabeth, Solveig, Ola, Sebastian, Ariadne, Axel en Eric.

Ondertussen is mama Hélène weer met een nieuwe eis gekomen. Ze wil een auto met de boot laten komen uit de Bahama’s, een Pontiac Trans Am. Katerina en hij moeten er hard om lachen, een Pontiac met vlammen nota bene! Een nieuwe Pontiac in Zweden zou goedkoper zijn dan die tweedehands auto over te laten komen. Want los van het vervoer kwamen er de invoerrechten, belastingen en registratiekosten bij. Misschien was broertje Axel verantwoordelijk voor deze stommiteit. Wat zou de ‘apanage’ van die twee eigenlijk gaan kosten? De heks in het peperkoekhuisje leek haar schaapjes weer op het droge te krijgen. ‘Ook Axel krijgt pleisters op zijn kapotgeschoten knie en een mooie vergoeding,’ zegt Eric tegen Katarina. Dankzij de suggestie van oom Carl Lauritz maakt hij nu kans op een deel van de schadevergoeding, als Duitsland die toekent.

Er wacht alweer een nieuwe rechtszaak op hem. De Noor Thorgeir Hammern, die in een kinderdagverblijf werkt, blijkt vrijwel zeker onterecht beschuldigd te worden van pedofilie. Er blijkt een ware heksenjacht tegen hem te zijn gevoerd met nauwelijks meer bewijsmateriaal dan een sinaasappelschil.

Het begon ermee dat het kleinkind van de directrice van het kinderdagverblijf zei dat ze de ‘poes’ van de man had gezien. Hij zou ook een sinaasappel hebben geschild op een verdacht seksuele manier. Op een kindertekening leek het alsof er een penis te zien was. Een actiecomité raadpleegde de ‘deskundige’ Laura Fiel, die zei dat je altijd als eerste de politie moest bellen. Ondertussen ontketenden de media een hetze tegen de man. Feministes demonstreerden op de crèche met de woorden: ‘Geen pedofielen op de crèche!’ Thorgeir werd in hechtenis werd genomen. Uiteindelijk wist Ariadne Eric weg te halen uit de beslommeringen met de familie. En toen hij zich erin verdiepte en getuigen keihard hoorde op de rechtbankzitting met als eerste vraag: ’Is dit allemaal waar?’ bleek dat er weinig steekhoudende bewijzen waren en dat de verhalen van de talloze kinderen niet of nauwelijks klopten net als de geruchten over satanische rituelen op een boerderij. Eric eiste vrijspraak en dat de aangeklaagde onmiddellijk in vrijheid zou worden gesteld. De rechter ging erin me. Blijkbaar had de rechtbank al een besluit genomen over deze kwestie zodat er geen intern overleg meer was. Thorgeir Hammern werd vrijgesproken. Toen Eric de rechtszaal verliet zei de rechter glimlachend tegen hem toen hij opstond om naar buiten te gaan: ’U had misschien iets eerder in de zitting met die eis kunnen komen.’ Het was een duidelijke boodschap, misschien een beetje gênant.

Omdat premier Ingvar Carlsson beloofd heeft dat elke tweede minister een vrouw zou zijn hoopt Katerina op de post Ontwikkelingssamenwerking, maar die wordt opgeëist door Pierre Schori, omdat hij niet Buitenlandse Zaken kreeg. Katerina krijgt nu het ministerschap van Gelijkberechtiging, en daarnaast wordt ze minister van Kerk-, Jeugd- en Consumentenzaken. Ze staat zelfs met een mond vol tanden als haar thuis logerende zoon Calle, die met Erkki teruggekomen is uit de VS om in Zweden hun loopbaan als ijshockeyer te vervolgen en logeren op hun vroegere jongenskamers, vraagt: ‘Wat doet een minister van Kerkzaken?’ Dan wordt Katerina bij premier Ingvar Carlsson geroepen en vraagt zich af wat het kan zijn. Het blijkt dat de reputatie van Eric die vaak botst met feministische groeperingen haar positie als minister van Gelijkberechtiging in de weg staat vanwege het feministische profiel van de sociaaldemocratische partij. Eric die totaal niets heeft tegen het feminisme, kan zijn standpunt uitgebreid live toelichten in het radioprogramma Dagens eko van Sveriges Radio, dat op zaterdagmiddag rechtstreeks werd uitgezonden. Na enig protest gaat Eric akkoord. Voordat hij de studio ingaat is er direct een redactrice van Expressen die zijn mening vraagt waarom hij zo gehaat is door de vrouwenbeweging. Dat weigert hij. ‘Kunnen we na afloop vragen stellen?’ vraagt een verslaggever van Svenska Dagbladet. Eric maakt het radioprogramma een heel goede beurt en wordt vervolgens door de belangrijkste krant van Zweden Aftonbladet gevraagd om als columnist over juridische zaken te schrijven.

Wanneer Carlsson aftreedt als premier en als leider staat de positie van Katerina onder druk en dwingt zijn opvolger Göran Persson, nog minister van Financiën haar om af te treden als minister van Gelijkberechtiging. Margareta Winberg volgt haar op.

In Katerina’s voorkeursstemmencampagne werd Göran tegenover Palme geplaatst, dat moest hij vreselijk hebben gevonden. Hij was de laatste politicus met wie hij vergeleken wil worden. Niettemin vraagt hij als alles in rustiger vaarwater is aan haar of ze directeur-generaal wil worden van Sida (Swedish International Development Agency), waarbij ze verantwoordelijk wordt voor de niet onaanzienlijke internationale ontwikkelingssamenwerking van Zweden met een budget van miljarden en veel interessante reizen. Katerina hapt toe. En Eric lukt het om de schadevergoeding voor de wijken in Mitte-Berlin en het centrum van Dresden, toegekend door het Bundesverfassungsgericht voor elkaar te boksen. Waardoor de familie 5 miljard en 136.740 kronen kan verdelen over twee generaties. Op zijn moeder Hélène na gaat iedereen op de laatste familiebijeenkomst akkoord en uiteindelijk zwicht zij ook.

En daarmee komen we aan het slot van een veel omvattend imposant en onderhoudend familie-epos.

Jan Guillou – Het einde van het verhaal (deel 10 in de Grote eeuw-reeks) (verscheen oorspronkelijk in 2020 onder de titel Slutet på historien bij Bokus) werd uit het Zweeds vertaald door Bart Kraamer, ISBN 978 90 446, 397 pagina’s, uitgeverij Prometheus, € 25,00, april 2021