Het eiland van Anna - Schokland en de geschiedenis van een thuis - Eva Vriend
De kleine geschiedenis van een verdwenen eiland
De band met Schokland bestaat ook na 175 jaar nog
Historica Eva Vriend is bijzonder gefascineerd door de gevolgen van de afsluiting van de Zuiderzee en de daaropvolgende gedaanteverwisseling tot IJsselmeer. Gemeenschappen die eerst allemaal vissersdorpen waren, moesten noodgedwongen een andere bron van inkomsten en een andere manier van leven vinden. Zij schreef daar al verschillende boeken over en nu ligt Het eiland van Anna in de winkel. Ontruimd in 1859 blijkt voor veel nazaten van toenmalige Schokkers het eiland nog altijd als thuis te voelen.
Over de auteur
Eva Vriend (1973) studeerde geschiedenis in Groningen. Al jaren is zij geboeid door de veranderingen die rondom de voormalige Zuiderzee hebben plaatsgevonden, waar het leven door de afsluiting van die zee ingrijpend veranderde. Zij schreef over dit thema onder meer de boeken Het nieuwe land (2012) en Eens ging de zee hier tekeer (2020).
Armoedig
Schokland lag eeuwenlang als eilandje in de Zuiderzee. De bevolking leefde er vooral van de visserij. Het leven was er armoedig. Regelmatig raakte het eiland deels of zelfs helemaal overstroomd en moest alles opnieuw worden opgebouwd. Rond 1800 woonden er minder dan 700 inwoners en toen een stormvloed in 1825 het totale eiland onder water zette, ontstond bij de overheid het idee om het geheel te evacueren. Behoud werd te duur geacht en bovendien was de armoede er inmiddels groot. De bewoners verhuisden, met de balken en stenen van hun huis op een kar, naar Kampen, Urk en enkele andere plaatsen en bouwden daar steen voor steen hun huisje weer op.
Bult
Halverwege de vorige eeuw werd het eiland door de inpoldering van de Zuiderzee deel van het vasteland. Schokland is nog slechts zichtbaar als een bult in het verder vlakke landschap.
Eva Vriend, zelf woonachtig in de Noordoostpolder in de plaats Emmeloord (vernoemd naar een buurtschap op Schokland) vroeg zich af wat deze geschiedenis voor de Schokkers betekende. Zij organiseerde, in samenwerking met het Zuiderzeemuseum, een aantal bijeenkomsten in de plaatsen waar voormalige Schokkers heengetrokken waren en dook diep in het verleden.
Schokkerbuurt
Als kernpunt voor haar verhaal koos zij Anna Diender, die leefde van 1910 tot 1988. Zij werd geboren en groeide op in de zogenaamd Schokkerbuurt in Kampen, een buurtje dat helemaal bewoond werd door Schokkers. Met behulp van een genealoog wist Vriend tal van nazaten van Anna, die vanwege haar lengte van 1.85 meter Lange Anna genoemd werd, terug te vinden. Ze ging met deze mensen in gesprek. En telkens opnieuw trof haar de verbondenheid die al deze mensen voelden met de grond waar zij nooit op gewoond hebben, maar die zij desondanks toch als hun thuis beschouwen. Het voormalige eiland blijkt nog altijd hun toevluchtsoord te zijn.
Verbijsterend
Het is verbijsterend om te lezen dat de Schokkers die destijds noodgedwongen moesten verhuizen, door veel mensen en ook gemeentebesturen rondom de Zuiderzee op dezelfde manier werden bejegend als nu asielzoekers dat worden. Zo oordeelde een meerderheid van parlementariërs dat zij beslist niet allemaal naar dezelfde gemeente mochten verhuizen uit vrees dat ‘zij hunne ondeugden behouden en aan de overige bewoners tot last worden. Dit brengt Vriend tot de verzuchting: Het is belangrijk dat we inzien dat migratie een kerneigenschap is van de samenleving die we met zijn allen vormen. […] Dat leidt soms tot spanningen, maar dat hoeft geen probleem te zijn. Die zijn nodig om het gesprek op gang te brengen en ik spreek bij mezelf de hoop uit dat de geschiedenis van de bijzondere groep binnenlandse migranten die de Schokkers waren hieraan kan bijdragen.’
Katholiek
Vriend gaat zowel in op de geschiedenis als op de situatie zoals deze nu is. Zij vertelt hoe het eiland door de eeuwen heen, hoe klein het ook was, altijd verdeeld was in een katholiek en een gereformeerd deel, die twee aparte werelden vormden. Hoe families met negen of tien kinderen woonden in huisjes van amper 30 vierkante meter. Huisjes waar de fundering vaak gevormd werd door plakken gedroogde koeienstront. Als het water weer eens hoog stond op het eiland, moet de stank er niet te harden geweest zijn.
Ogensluiter
Ook Anna Diender leefde in een dergelijk huisje. Zij was de ogensluiter van de familie. Nooit getrouwd en bij de dood van haar vader in 1948 helemaal in haar eentje overgebleven. In dat jaar kwam de directeur van het toen in oprichting zijnde Zuiderzeemuseum haar opzoeken en vroeg toestemming het huisje te mogen plaatsen in het nieuw te bouwen buitenmuseum. Anna moet trots geweest zijn.
Pas bij de opening van het museum zag zij wat er van haar huisje geworden was: het is tot op de dag van vandaag in gebruik als toiletgebouw. Wel is het de bedoeling om vanaf dit jaar ook een Schokker woning in het museum te openen en er zal later dit jaar een tentoonstelling over Schokland geopend worden in het binnenmuseum.
Sonja de Jong
Eva Vriend – Het eiland van Anna – Schokland en de geschiedenis van een thuis. 288 pagina’s. Uitgeverij AtlasContact, ISBN9789045045856 ,€ 24,99, april 2024.
