Het culturele netwerk van Jan van Scorel - Gaila Jehoel
Zie de mens Jan van Scorel
‘Netwerken als verbindend element’
In 2002 heb ik Jan van Scorel een keer ontmoet. Ik was op weg naar Hanny Alders, die een boek over de schilder had geschreven met de titel Jan van Scorel. Een leven in schetsen (uitgeverij Conserve, maart 1995). Hanny Alders woonde indertijd in het Jan van Scorelpark in Schoorl. Zij overleed in 2010, 64 jaar oud.
Dat de ontmoeting alleen maar in mijn hoofd had plaatsgevonden was onderdeel van mijn fantasie, gezien de jaartallen van Jan van Scorel (1495-1562). Wel heeft die zogenaamde ontmoeting met hem en zijn biograaf mij het multi talent Jan van Scorel leren kennen. Ik begon dan ook met de verwachting van herkenning aan Het culturele netwerk van Jan van Scorel. Schilder, kanunnik, ondernemer & kosmopoliet, het vuistdikke proefschrift van historicus Gaila Jehoel. Ze is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.
In haar dankwoord aan het begin van het proefschrift maakt ze in de eerste zin melding van het feit dat ze studies aan drie kunstacademies heeft gevolgd en twee universitaire masters heeft gehaald. Dat we wel weten met een expert te maken te hebben. Het oeuvre van kunstenaars, aldus Jehoel, wordt vaak thematisch ingedeeld. Zou het begin van een debat kunnen zijn, want over welke kunstenaars heeft ze het dan? En is thematische ordening een afwijzing? Al in de titel van het boek worden de verschillende talenten, aspecten en werkzaamheden van Jan van Scorel genoemd, maar ze heeft de resultaten van haar archiefonderzoek in hoofdstukken met een geografische ordening gezet. Jehoel: ‘Binnen elk hoofdstuk wordt de informatie thematisch gepresenteerd.’ Dat wil gewoon zeggen: per onderwerp.
Gaila Jehoel legt de nadruk op ‘netwerken’ als verbindend element, een modern begrip, waarvan we niet weten of Jan van Scorel bewust netwerken heeft geweven en of dat ‘netwerken’ wellicht een alledaags verschijnsel was in bepaalde kringen. Netwerken als connecties met onderlinge afhankelijkheidsposities zijn van alle tijden en plaatsen.
Binnen de netwerken van Jan van Scorel onderscheidt Gaila Jehoel vijf kringen: kerkelijke, bestuurlijke, kooplieden, geletterden en kringen rondom het hof. Ze maakt duidelijk dat die kringen onderling ook weer bepaalde verbanden vertoonden. Een heel duidelijk voorbeeld daarvan vormt de inhoud van de hoofdstukken over Schoorl en Alkmaar, tussen de kerkelijke, medische en ondernemersfamilies. De daar voorkomende namen zijn nog zichtbaar in de Alkmaarse straatnamen, maar dit terzijde.
Jan van Scorel, geboren als zoon van pastoor Andries Ouckeyn en Diewer Aerntsdochter, groeide op Schoorl en volgde onderwijs aan de Latijnse School in Alkmaar. Smeuïg als een conflictroman is de beschrijving van een conflict tussen de kerkmeesters van De Grote of Sint Laurenskerk, de Abdij van Egmond en de heren van Egmond. Inzet is het eigendomsrecht van de Grote Kerk. Maar de rol van Jan van Scorel hierin is afwezig.
Daarna begint de kosmopolitische tocht van Jan van Scorel door Europa: Amsterdam, opleiding tot schilder. Utrecht en de Duitse landen, introductie bij de kerkelijke elite, Venetië, Jeruzalem en Rome, om te eindigen in Schoorl, in zijn geboorteplaats, waar hij er als ondernemer niet in slaagt de Zijpe te omdijken en in te polderen. Een zakelijk fiasco. Hij overlijdt in 1562, 67 jaar oud.
Het onderzoek van Gaila Jehoel heeft een enorme hoeveelheid gegevens opgeleverd, die allemaal aan het papier zijn toevertrouwd, maar die niet allemaal bijdragen aan een beeld van de mens Jan van Scorel. De lawine aan voetnoten, noodzakelijk in wetenschappelijk werk, zou een aparte uitgave rechtvaardigen. De lawine aan namen, die je als omgevallen kaartenbak kunt definiëren, noodzakelijk in wetenschappelijk werk, maar in dit geval verdrink je erin. En alle namen worden voorzien van geboorte- en/of jaar van overlijden. Als namen cijfers waren, zouden we zeggen: tot achter de komma.
Alle bewondering voor het gedetailleerde archiefonderzoek, voor de aandacht aan de kleinste feitjes met uitgebreide bronvermelding, voor het opnemen van 97 bladzijden illustraties (waarvan een deel van matige kwaliteit), aan de appendixen, ook weer met een tsunami aan namen. Ik vraag me af of door meer beperking ik de mens Jan van Scorel wèl zou hebben leren kennen.
Dick de Scally
De auteur
Gaila Jehoel promoveerde op 7 maart 2019 bij de Universiteit van Amsterdam in de Agnietenkapel met haar proefschrift over Jan van Scorel bij haar promotor prof. dr. B. Kempers, copromotoren waren dr. M.J. Bok en prof.dr. G.J.J. van der Sman.
Gaila Jehoel : Het culturele netwerk van Jan van Scorel – Schilder, kanunnik, ondernemer en kosmopoliet (1495-1562),
ISBN 978 90 870 48 600, 500 pagina’s met illustraties, uitgeverij Verloren € 39,00, december 2020
