Geiger - Gustaf Skördeman
Hoe de DDR prominente Zweden kon chanteren via spionnen
Zou de Koude Oorlog weer terug zijn? Lees dit filmisch verbeeld boek
De dochters Malin en Lotta hebben met hun echtgenoten hun kinderen opgehaald. Ze logeerden bij oma Agneta en opa Stellan Broman, de gepensioneerde, charmante tv-presentator. Nadat de dochters teruggekeerd zijn van vakantie. Ze zijn net vertrokken als de telefoon gaat en een persoon zegt: ‘Geiger?’ Op dat moment schroeft Agneta de geluiddemper op het zwarte pistool van het merk Makarov dat ze verborgen heeft en zet de loop ervan tegen het hoofd van haar man, die in zijn Pernilla-stoel luistert naar Bach, en schiet. Er vallen bloeddruppels op het boek dat uit Stellans hand viel. Goethes Faust, in het Duits.
Even kort daarop weet men bij de veiligheidsdienst in Pullach, voorheen in Berlijn gevestigd, dat er gebeld is van Beiroet naar Stockholm, vertelt Karla Breuer, al bijna veertig jaar bij de dienst. Binnenkort gaat ze met pensioen. ‘Erop af,’ zegt haar baas Schönberg ’En neem Strauss en Windmüller mee.’ Strauss noemt haar ‘het witte spook’, zij hem ‘de kleine kanonskogel’. Als Abu Rasil bestond en als hij nu was geactiveerd, dan was er iets heel groots in gang gezet. Karla Breuer en Jakob Strauss zijn al in Zweden en zien niets dan bos. Breuer moet voor de laatste keer terug naar de plek waar ze vermoedt dat Abu Rasil zich bevindt.
Agneta weet dat ze met spoed moet verdwijnen voordat ze komen. Ze pakt het hoogstnoodzakelijke in. En wat geld, zelfs cyanidetabletten – o hemel – alles in de rugzak. Om het er te laten uitzien als een inbraak neemt ze het sieradendoosje mee, een schilderij van Munch en Stellans portefeuille. Ze geeft nog een kus op het hoofd van haar dode man (dank je voor al die jaren) en gaat foetsie met de fiets van een van haar dochters. Een auto, dat zou te veel opvallen. En bovendien heeft ze een oude Volvo in de schuur waar ze voorlopig schuilt in het bos en waar ze de accu van de auto moet opladen. Zou Suleiman, Abu Omar of Abu Rasil of welke naam hij nu zou gebruiken al in het land zijn?
Politievrouw Sara Nowak, bevriend met de onderzoekende rechercheur Anna vertelt dat ze een jeugdvriendin is van Lotta en Malin, de dochters van Ome Stellan Broman en wellicht mee kan helpen met het onderzoek. Zelf werkt ze bij de prostitutiedivisie. Ze heeft met collega David een hoerenloper gearresteerd die een meisje tot bloedens toe heeft geslagen, maar is volgens haar bazin Åsa Maria Lindblad veel te gewelddadig geweest bij de overrompeling van Pål Vestlund haar. Er is door hem aangifte tegen haar gedaan. David maakt zich zorgen om haar gedrag, dus ze wil dat Sara wekelijks naar psycholoog Udenius gaat tot haar gedrag is veranderd. Ze mag zich ook niet bemoeien met het onderzoek naar de moord op Stellan. Terwijl ze daarvoor specifiek is benaderd door Anna omdat ze Lotta en Malin van vroeger kent Ze was kind aan huis bij de familie Broman. Zij was altijd de robot met wie gespeeld werd, zij moest altijd doen wat de zussen wilden. Lotta en Malin speelden nooit voor robot. Merkwaardig genoeg.
De auteur
Gustaf Skördeman werd in 1965 in Zweden geboren en is scenarist, filmregisseur en producent. Geiger is zijn debuut en het begin van een serie thrillers met Sara Nowak in de hoofdrol.
Jocke (of eigenlijk Joachim Böhme, de tuinman van de Bromans, herkent haar meteen na zoveel jaar als ze bij het huis aankomt waar niets veranderd lijkt te zijn. Alleen dat Stellan vermoord is en Agneta verdwenen is. Daar bij de steiger, waar ze de zomermaanden rondhingen achter het huis waar de drie jeugdvriendinnetjes het leuk vonden om brood met kaas in het water te gooien in plaats van steentjes, maar gek genoeg gingen ze nooit het water in, al moet dat wel gebeurd zijn. Sara was eigenlijk bang voor water. Over het motief om Stellan te vermoorden, tast de politie in het duister. En: heeft de moordenaar ook Agneta vermoord?
Sara ontdekt dat Eva Hedin, een emeritus geschiedenisprofessor, twee boeken heeft geschreven over Zweden die voor de Oost-Duitse Veiligheidsdienst, de Stasi hebben gewerkt. Ze zoekt haar op in haar huis en hoort dat Stellan inderdaad een IM is wat staat voor Inofficeel Medewerker. Stellan die een groot netwerk had van media tot politiek, was niet alleen informant voor Oost-Duitsland, maar maakte ook deel uit van een spionnennetwerk, dat werd aangestuurd door een Stasi-officier. Zelfs Gorbatsjov kwam naast alle Zweedse premiers bij Ome Stellan langs en dineerde er (en niet bij de koning), Sara herinnert het zich zelfs niet meer. Professor Hedin mocht als enige inzicht hebben in het zogeheten Rosenholz-dossiers, waarin Zweden werden genoemd die samenwerkten met de Stasi. Ook heeft ze de geheime codes.
Als Hedin even naar het toilet gaat vindt Sara in een blauwe map de naam van IM Geiger (de codenaam voor Stellan), IM Kellner stond naast (Hans) Schultze, IM Koch stond naast Stiller en IM Ober stond naast ‘leider’ en ‘naam’. Hedin geeft Sara nog wat papieren mee. Het is duidelijk dat Stellan Broman jarenlang heeft gewerkt voor de Stasi en mensen heeft verraden.
Agneta belt iemand op om te vertellen dat Geiger dood is. ‘Blijf binnen, ik ben over acht uur bij je,’ zegt ze tegen de persoon die pas na vier keer bellen opneemt. In een appartement in een witte toren vindt ze IM Kellner (Hans Schulze), ze schieten op elkaar maar Agneta is net iets sneller en vraagt hem om de codes. Die heeft hij niet. Ze schiet op een knie. ‘Ik moest mijn orders afwachten.’ Ze mag zijn geld hebben, er staat 100.000 op de rekening. Als hij haar niet meer kan vertellen schiet ze hem twee keer door het hoofd, voor de zekerheid. Als de politie voor de deur staat bij het andere appartement, misschien hebben ze daar 112 gebeld omdat er is geschoten, verzint ze een truc waarbij ze een keiharde tv laat horen en zegt dat ze te bang is om open te doen. De politie druipt af. Ze kan nu maar beter opschieten met he executeren van Ober. Over 8 uur ziet ze Abu Rasil. De dag erna vertelt Anna aan Sara dat er een raar telefoontje was uit het huis van Hans Schulze. Sara zegt dat ze er onmiddellijk naartoe moeten en daar vinden ze hem, doodgeschoten. Agneta’s tweede slachtoffer.
Later in het boek wordt duidelijk dat Agneta geen Zweedse is. Ze komt uit Rusland. Haar meisjesnaam is Lidija Aleksandrovna. Om de onverdiende dood van haar vader te wreken weet ze zich tot in de top van de Sovjet-republiek te begeven. Ze dient daarom de zaak van haar land door Ome Stellan zijn gang te laten gaan. Als hij jonge meisjes laat slapen met prominenten in de Zweedse samenleving kunnen ze daarna gechanteerd worden om iets voor de DDR te doen. (Zouden zijn dochters dit niet door hebben?) Ze krijgt een alter ego en wordt Agneta Öman en gaat in Zweden de belangen dienen van de Sovjets en de DDR.
Sara maakt zich zorgen om haar dochter Ebba die nota bene naar een ‘prostitueefeestje’ is geweest en om drie uur nog niet thuis is. Als ze haar belt neemt ze niet op. De tweede keer wordt de telefoon er opgelegd. Het blijkt dat ze dat thuis doet in de slaapkamer. Gelukkig is ze thuisgekomen. De volgende dag praat ze met Stellans assistent bij de televisie Lelle Rydell die Stellan verheerlijkt. Stellan had het volgens hem nooit over Oost-Duitsland. Marks Olle Boo, prominent binnen de Zweedse vredesbeweging gelooft niet dat Stellan informatie heeft doorgebriefd aan Oost-Duitsland. Fred Dörner kan zijn bloed wel drinken. Hij werkte bij de MDD, de Materiaaldienst van Defensie. Voldoende betrouwbaar kennelijk als vluchteling uit de DDR. Hij is door Broman verleid via een honingval, met een jongen. Hij chanteerde hem met een film, die hij vrij zou geven als hij geen opdrachten van hem zou uitvoeren. Toen hij dat weigerde stuurde hij het filmpje naar zijn baas en werd ontslagen zonder ontslagvergoeding omdat hij niets had gezegd over zijn seksuele voorkeur. Nu Broman dood is spuugt hij op het graf. ‘Hij was een klootzak en weet u wat het ergste was? Dat die jongen (die werkte voor de Stasi) me even in de waan liet dat er iemand van mij hield.’ Anna zegt tegen Sara dat ze naar buiten gaan brengen dat Agnetha vermist is. Zelf ziet Agneta het bericht op een poster van Dagens Nyheter, de grootste krant van Zweden.
Inmiddels zijn in Duitsland in Hattenbach in het Fulda-dal onder een autobommen afgegaan waarbij vijf Duitsers en twee Zweden zijn opgeblazen op een weg, iets uit de Koude Oorlog of een terroristische daad? Twee Zweedse studenten brachten namens hun studentenvereniging een uitwisselingsbezoek aan hun Duitse collega’s van Arminia in Hattenbach. Van hen is weinig meer over dan metaal en bloed. Het gekerm van de stervenden was nog bijna een half uur te horen. Er zou zelfs sprake zijn van kernwapens daar onder de grond, maar die moeten zijn weggehaald. Ze schijnen nog te liggen onder de afgebakende grenzen van de Sovjet-Unie.
Sara spreekt over die bommen met Eva Hedin, bij wie ze nu regelmatig over de vloer komt. Als ze met de geheimagenten Breuer en Strauss praat in hun camper suggereert ze dat ze de leider Ober best een keer kan hebben ontmoet tussen de talloze belangrijke mensen die het huis van de Bromans bezochten, zoals politici, waaronder premiers en amusementsmakers maar zelfs ook afvaardigingen uit Oost-Duitsland, de vroegere DDR. Ze had nooit vermoed dat het tuinman Jocke was (of Joachim Böhme.
Agneta heeft haar haar afgeschoren. Wanneer ze in een park in Stockholm loopt, herkent zelfs haar kleinzoon Hugo haar niet en als ze Malin ziet op een terras herkent ze haar moeder met lange jas en zonnebril evenmin. Inmiddels heeft Agneta haar derde slachtoffer gevonden: de baas van Geiger, Ober. Zijn zus Elisabeth doet open als ze aanbelt. Wanneer ze haar verhoort nadat ze is bijgekomen van een klap met de koekenpan ziet ze een schaduw. Het is Ober. Ze achtervolgt hem. En als ze hem ziet rijdt ze naar achteren over hem heen. Kruipt onder de auto om met de hand op zijn nek te drukken zodat hij doodgaat. Onthutste mensen laat ze achter en gaat er vandoor in een oude Renault van Ober nadat ze zijn zus ook heeft vermoord.
Het leven van Sara lijkt niet zonder hectiek te kunnen. Posten bij adressen van prostituees met haar collega David is tot daaraan toe. Ze denkt nog aan de Graaf die ze betrapten en Holmberg bij wie ze de boete, het was strafbaar om seks te kopen niet naar zijn postbus stuurde maar bij hem in de bus deed, zodat zijn thuiswerkende vrouw het zou zien. En dan haar dochter die als prostituee naar een feestje ging. Dan ziet ze als ze thuiskomt op de telefoon van haar man Martin, die in de amusementswereld werkt, vijf naaktfoto’s van de jonge prostituee Nikki X (zelfs een met openstaande vagina) die ook muzikale ambities heeft. Uit woede vernielt Sara Martins lievelingsgitaar. De vraag is: wil het meisje Martin als man veroveren of graag een van zijn artiesten zijn bij zijn bureau? Als Sara bij haar thuis inbreekt, waar ze ontdekt dat ze wel degelijk ambitieuze neigingen heeft, er liggen titels van songteksten, doet het meisje aangifte tegen haar. Daarover wordt ze gebeld, precies op het moment dat ze eindelijk tijd heeft om op school te zijn waar haar dochter Ebba een van de geslaagden is. Haar bazin stelt haar voor om zelf ontslag te nemen. Sara weigert dat. Gelukkig maar want anders zou dit eerste deel van een aangekondigde serie met Sara Nowak in de hoofdrol geen vervolg krijgen.
Dan komt Sara erachter dat Ome Stellan niet alleen spion was, maar ook jonge meisjes heeft verleid en verkracht. Dat zij op tijd ontsnapt is toen haar moeder besloot te verhuizen van de duurdere wijk naar een flat. Ze vindt in zijn tv-kamer achter een televisie een stapel filmpjes die hij gemaakt heeft met zijn oude super-8-filmcamera, dus niet alleen bedoeld voor leuke vakantiefilmpjes, maar heel andere waarbij hij al zijn handelingen met meisjes heeft gefilmd. Drie herkent ze van haar middelbare school. Ook prominenten onder wie zelfs premiers heeft hij gefilmd met jonge meisjes en daarmee ongetwijfeld gechanteerd. De jonge vrouw Eva belt haar op en vertelt haar wat Broman met haar gedaan heeft en dat ze nu prostituee is geworden door wat Ome Stellan haar heeft aangedaan als jong meisje. Hij belde haar zelfs thuis op of ze op een feestje wilde komen. Zo waren was er nog meer meisjes van dertien tot zestien jaar die op feestjes gekoppeld werden aan oude mannen met wie ze seksuele handelingen moesten plegen. Die werden vanuit een nabije kamer gefilmd. Zullen Stellans dochters Malin en Lotta dit geloven? Of wisten ze al dat hun vader zo geslepen was? Ome Stellan laat niet alleen gefrustreerde Zweden achter die slachtoffer zijn van zijn verraad aan Oost-Duitsland maar ook jonge meisjes die geknakt zijn in de knop en wellicht nooit meer een normaal seksueel leven kunnen hebben. Als dit over Ome Stellan bekend wordt, en ontdekt wordt dat prominenten met zulke jonge meisjes sliepen, zullen de media er pap van lusten. Zeker als het ook nog spionage betreft.
De vraag is of Agneta haar laatste slachtoffer vindt: Abu Rasil en wie van de twee de sterkste is. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat zich achter codenaam Geiger mogelijk een andere persoon dan Ome Stellan schuilt. Ook ontdekt Sara, wie haar vader is. Ze is inmiddels geschorst bij de prostitutiedivisie, want ze mocht zich niet bezighouden met de zaak-Stellan Broman wat haar meerdere keren verteld is. Het verhaal in dit boek zit vol onthullingen die de lezer zelf mag ontdekken. Het is weliswaar ingewikkeld, maar ook spannend en intrigerend. En vertelt veel over de wrede wijze waarop met mensen wordt omgegaan in de Sovjet-Unie en Oost-Duitsland. Na de val van de Muur brak voor velen een rustiger tijd aan. Maar daar is veel leed aan voorafgegaan zoals dat in Geiger, het debuut van scenarist Gustaf Skördeman wordt verteld. Als scenarist en filmregisseur weet hij dat filmisch te verbeelden.
Gustaf Sk֨ördeman – Geiger (in 2020 in het Zweeds verschenen onder dezelfde titel bij Bokförlaget Polaris in Stockholm) werd vertaald uit het Zweeds door Lammie Post-Oostenbrink, ISBN 978 94 0310891 9, 426 pagina’s, € 20,99, uitgeverij Cargo, februari 2021
