Fortuna’s kinderen - Annejet van der Zijl
Een trans-Atlantische familiekroniek
Die omschrijving wringt met de verwachtingen
Annejet van der Zijl had het boek al aangekondigd in Leon & Juliette, het Boekenweekgeschenk 2020, dat door uitgeverij Querido is geproduceerd. En ze heeft woord gehouden. De waargebeurde negentiende-eeuwse geschiedenis van de blanke Leon en de donkere (ex-)slavin Juliette, hun ondenkbare huwelijk en de belevenissen van hun nakomelingen heeft ze uitgebreid vormgegeven in Fortuna’s kinderen, dat nu curieus genoeg bij een onderdeel van concurrent Overamstel, uitgeverij Hollands Diep, is verschenen met als ondertitel ‘een trans-Atlantische familiekroniek’. En in die omschrijving zit ook meteen het wringen van de verwachtingen.
Wat de ontroerende vertelling zou kunnen worden van een emotioneel, bijna tranentrekkende hartstochtelijke liefde tussen de welgestelde blanke Leon Herckenrath (1800-1861) en de prachtige, donkere ex-slavin Juliette McCormick (1809-1856) blijft in het eerste deel vooral een historische verhandeling, Daarin staan slavernij en de afschaffing daarvan – wat het land verdeelde met de Amerikaanse burgeroorlog als gevolg – centraal. Die geschiedenis is overbekend en blijft redelijk boeiend. Het familieverhaal is tamelijk onbekend en boeit veel minder. Emotioneel wordt het nergens. Van der Zijl schrijft over gevoelens, emoties en hartstochten, maar toont ze niet. Niet gedacht aan de les: ‘Show, don’t tell.’
Het was al heel bijzonder dat Leon in het van slavernij vergeven zuiden van Amerika met de zwarte Juliette trouwde. Nog aparter was dat hij haar daarmee en daarna meteen vrijliet. Leon wordt in Charleston een succesvol zakenman, maar het gezin blijft ingesloten door politieke, raciale en economische muren ‘als ratten in de val’. Een voor een (‘beurt voor beurt’ staat er) laat Leon zijn kinderen naar Nederland smokkelen. Daarna volgt Juliette; zelf volgt hij later. In 1846 trouwen ze voor de Nederlandse wet en in 1847 wordt hij benoemd tot burgemeester van het Zuid-Hollandse Monster.
Het overlijden van Juliette lijkt als het ware en passant verteld te worden, maar even later komt Van der Zijl er wat uitgebreider op terug. Toch geeft dat de indruk van een soort stijlbreuk, die verbaasd aandoet. In Monster bevindt zich nog steeds de grafheuvel met daarin onder andere de kisten van Leon en Juliette.
Dit deel is het uitgewerkte Boekenweekgeschenk. Deel II speelt zich vooral af in San Francisco met als hoofdpersonen Virginie Herckenrath (1824-1890), dochter van Leon en Juliette, en James de Fremery (1826-1899). De Goudkoorts heeft toegeslagen en de stad breidt zich in een enorm tempo uit. Van der Zijl beschrijft San Francisco zo uitvoerig als een wervingsfolder, maar op een manier dat het echtpaar Virginie en James een beetje verloren raken. En wat de lezer niet kent, boeit hem niet. Pas bij de beschrijving van de aardbeving en de brand van San Francisco in 1906 is sprake van verbaal vuurwerk.
In deel III komen de nazaten van de familie Herckenrath aan bod, want die zijn nog in Nederland (trans-Atlantisch toch) te vinden, evenals een familieboek uit 1923, dat Van der Zijl heeft kunnen raadplegen. Dit deel heeft de saaiheid van een afrondend hoofdstuk met een terugblik op de research van Van der Zijl en de contacten met nazaten.
Het boek is een ‘familiekroniek’. De kracht van het boek zit hem meer in de geschiedenis (Van der Zijl is historicus) dan in het meeleven met de familie. Haar voorliefde voor details in de vorm van de vele jaartallen en data, adressen en bedrijfsnamen gaat ten koste van de doorloop. Dat wreekt zich des te meer bij de namen van de familie, meer dan zestig bij elkaar. Gelukkig is de familiestamboom afgedrukt, die herhaaldelijk geraadpleegd moet worden. Voor een historische kroniek is dat niet erg, voor een liefdesverhaal wel.
En heeft Annejet van der Zijl zelf voor die belabberde en dus overbodige foto’s van steden en huizen gekozen?
Dick de Scally
De auteur
Annejet van der Zijl studeerde kunstgeschiedenis, massacommunicatie en International Journalism. Na haar debuut Jagtlust uit 1988 volgden Anna, de biografie van Annie M.G. Schmidt (2002) en de roman Sonny Boy (2004). De Amerikaanse prinses (2015) is een reconstructie van het veelbewogen leven van Allene Tew, de Amerikaanse peetmoeder van prinses Beatrix. In 2009 promoveerde zij als historica met haar biografie over Prins Bernard. Van der Zijl ontving verschillende prijzen, waaronder de Gouden Ganzenveer en de Amsterdamprijs voor de Kunst.
Annejet van der Zijl – Fortuna’s kinderen, ISBN 978 90 488 6241 2, gebonden, geïllustreerd, met noten en bibliografie, 287 pagina’s, € 24,99, september 2021
