Elders - Ilse Josepha Lazaroms
Mijmeringen in de nacht
Over identiteit, gender en moederschap
‘Boven slaap je, beneden zit ik. Ik ben je moeder’. Die woorden herhaalt Ilse Josepha Lazaroms keer op keer in haar roman Elders. Het is de kern van haar gedachten, de samenballing van haar angsten, de hypnotiserende mantra van een vrouw die zich afvraagt wie ze is en waarom ze is wie ze is.
Over de auteur
Ilse Josepha Lazaroms (1979) is schrijver en wetenschapper. Ze studeerde genderstudies en promoveerde in de Joodse studies. Tot voor kort leidde ze een nomadisch bestaan dat haar naar Noorwegen, Duitsland, Hongarije, Italië, Israël en de Verenigde Staten bracht. Sinds enige tijd woont ze samen met haar dochter in Amsterdam. Ze schrijft onder meer voor De Groene Amsterdammer en De Correspondent. In 2021 verscheen haar debuut, Duet. Elders is haar tweede roman.
Vervolg
Je zou Elders kunnen zien als het onnadrukkelijke vervolg op haar debuutroman Duet. Was de verteller in die eersteling nog zwanger en woonde ze in de Verenigde Staten, in Elders is zij moeder van een levenslustige dochter en woont samen met haar in Nederland, na jarenlange omzwervingen over de wereld.
Nacht
Het is nacht en de verteller zit gebogen over dertien dozen en twee kleine koffers, de oogst van wat ze in al die jaren van reizen door de wereld als onmisbaar verzameld heeft. Jarenlang stonden die dozen in het huis van haar vader en zij herinnert zich amper wat erin zit. Het is de droesem van haar leven. Altijd op de vlucht voor zichzelf, altijd in beweging om maar te ontkomen aan wat ze in de loop van die nacht, terwijl haar dochtertje boven ligt te slapen, onder ogen wil zien: Ze is een alleenstaande moeder, maar ze is ook een vrouw in de lange lijn van vrouwen in haar familie en vriendenkring die het leven niet aankonden.
Trui
Gefascineerd is zij door vrouwen als Sylvia Plath en Virginia Woolf, maar ook door haar eigen vriendin, die allen besloten hun leven te beëindigen. Net als haar eerste geliefde, een Noor wiens trui uit een van de dozen tevoorschijn komt. En dan was er nog haar oma van vaderskant die telkens opnieuw opgenomen werd en elektroconvulsietherapie kreeg, omdat zij het leven niet aan kon. Ook haar eigen leven, zo lezen we, is lang gekenmerkt geweest door angst voor en tegelijk een verlangen naar de dood.
Poëtisch
Lazaroms heeft een uitermate poëtische schrijfstijl die je als lezer vanzelf meesleept. Toch roepen haar woorden hier en daar ook weerstand op. Haar analyse van het moederschap als iets wat een vrouw belemmert in haar zelfontplooiing (‘Sinds jij er bent, lees ik boeken van vrouwen die ook moeder zijn, vrouwen die door het verlies van hun ego’s heen schrijven, wier handen het papier aanraken en daar leven scheppen… In hun taal vind ik houvast’ en verderop: ‘Zodra je moeder wordt, word je geacht uit je eigen verhaal te stappen. Jezelf onzichtbaar te maken’) doet wat clichématig aan, net als haar beschrijving van haar relatie met haar eerste geliefde waarin zij juist dat deed waarvan zij de maatschappij beschuldigt: in de rol van redster stappen: ‘Voor mij was dit het mooiste moment van de dag … om uiteindelijk, een arm om zijn middel, de straaldronken, uitgeputte man terug naar zijn stapelbed te dragen.’
Positief
Toch is de boodschap die zij zichzelf en de lezer aan het eind van die doorwaakte nacht geeft positief: ‘De angsten die ik heb geërfd. Laat ze maar komen. [...] Dan zal het gelach van mijn dochter, haar gespring door de kamer op lange, lege dagen het gejammer overstemmen, net zo lang tot het lijkt of ze meezingen, die sombere, complexe, tegendraadse vrouwen, alsof ze dansen op de tonen van ons dagelijks geluk.’
Sonja de Jong
Ilse Josepha Lazaroms – Elders, Atlas Contact, 136 pagina’s. ISBN 978 90 254 7561 1. € 21,99 juni 2024
