Eiland zonder schaduw - Jan van Mersbergen
Een stortvloed van verhalen en het overlijden van een moeder
Nederlanders in New York
Een man, Marius Groenenberg, een jaar of vijftig oud, bezoekt samen met zijn gezin New York. Voor hem is het de derde keer dat hij in de Big Apple is en al jaren speelt hij met de gedachte om een boek te schrijven met de verhalen van de vele generaties Nederlanders en hun nazaten die sinds begin zeventiende eeuw het schiereiland koloniseerden, het daarna verkochten aan de Engelsen, maar overal hun sporen hebben nagelaten.
Verhalen over hen heeft de man genoeg. De aanzet daartoe heeft hij gevonden in het Wyckoff House, een houten gebouwtje uit de 17e eeuw, gebouwd door de Nederlander Wouter van Twiller, waarin tegenwoordig een museum gevestigd is dat gewijd is aan de geschiedenis van de Hollanders in Manhattan. Maar wat Groenenberg als schrijver in spe nog mist, is een rode draad voor zijn boek.
Dan, terwijl ze met het gezin het hotel bekijken waar een groot deel van de film Scarface werd opgenomen, krijgt de man een telefoontje: zijn moeder thuis is opeens ingestort en ligt op sterven. Groenenberg twijfelt geen moment: ze moeten terug. Vliegtickets worden omgeboekt, en per taxi, vliegtuig en privéauto wordt de lange reis naar moeder aanvaard. Kilometer voor kilometer reizen we met de man mee. En krijgen ondertussen een reeks verhalen voorgeschoteld over al die Hollanders en hun nageslacht.
Over de auteur
Jan van Mersbergen (1971) groeide op in een klein dorp aan de Merwede, verkaste vervolgens naar Gorinchem en daarna naar Amsterdam. Na allerlei min of meer willekeurige baantjes (onder meer stratenmaker, opperman in de bouw, proefdierverzorger, theatermaker) besloot hij rond 2000 zich geheel aan het schrijven te wijden. Hij debuteerde met de roman De grasbijter, die genomineerd werd voor de Debutantenprijs. Ook latere boeken van hem werden regelmatig genomineerd. Inmiddels heeft hij twaalf romans, een aantal thrillers en een kinderboek op zijn naam staan.
Moeder
De roman Eiland zonder schaduw is een verrassende opeenstapeling van verhalen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben, afgezien van bepaalde details die telkens terugkeren: koude voeten, jeuk op de rug, overleven in een vijandige omgeving. En altijd is er een verwijzing naar thuis, naar de plek waar iemand opgroeit, naar de geborgenheid - of juist het ontbreken daarvan - van een gezin. Tussen de etappes van die reis terug vanuit New York, op weg naar de stervende moeder, zijn er steeds die verhalen. Sommige spelen in de zeventiende eeuw, andere in het heden en een verhaal zelfs in de toekomst, omstreeks 2100.
Het levert een vrij wonderlijk allegaartje op aan verhalen, die onderling sterk verschillen, in onderwerp, maar ook in stijl en in kwaliteit.
Karate
We lezen over een alleenstaande moeder die haar zoon van jongs af aan traint in karate, met slechts één doel voor ogen: hij moet zijn vader, haar verkrachter, vermoorden. En er is het wel heel erg lang uitgesponnen verhaal van huisarts Franklin Cross die in de metro een sensuele, mooie vrouw ziet die alles is wat hij in zijn eigen vrouw mist. Hij houdt van haar, hij is heel gelukkig getrouwd, maar toch brengt deze mysterieuze vrouw hem op ideeën die hij niet eerder had.
Henry Hudson
Andere verhalen spelen in het verleden. Op het schip Discovery bijvoorbeeld waarop kapitein Henry Hudson in 1611 vast komt te zitten in het ijs en er muiterij uitbreekt als hij weigert terug te gaan. Hudson wordt met zeven getrouwen overboord gezet in een sloep, de rest van de bemanning keert terug. Van Hudson is nooit meer iets vernomen. Van Mersbergen voorziet hem van een gruwelijk einde en een inheems huwelijk voor zijn zoon.
Ondertussen mijmert Groenenberg, op zijn overhaaste reis terug naar Nederland, over zijn band met zijn moeder. Van Mersbergen maakt van haar een bijna aan een engel gelijke vrouw die zichzelf volledig wegcijferde voor haar man en enige zoon. Huishouden, zorgen en borduren, meer lijkt ze haar leven lang niet gedaan te hebben. Maar ondanks de meer dan liefdevolle gedachten van haar zoon blijft zij voor de lezer toch een beetje een lege huls. De hele moeder-zoon-verhaallijn blijft daardoor nogal flets.
Het heeft er daardoor de schijn van dat Van Mersbergen een aantal verhalen had liggen, maar die - in de wetenschap dat verhalenbundels minder goed verkopen - per se in een romanvorm wilde gieten. Het levert een overvol boek op dat alle kanten op schiet bij gebrek aan een werkelijke rode draad.
Sonja de Jong
Jan van Mersbergen – Eiland zonder schaduw. Prometheus, ISBN 978 90 446 5877 4, 472 pagina’s, € 24,99, maart 2025.