Een lange zomer vrij - Jane Gardam
Drie meisjes op de grens van tiener en volwassene
In het eerste jaar na de oorlog
Het is augustus 1946. Ze zijn alle drie zeventien en hebben net bericht ontvangen dat ze alle drie een beurs krijgen voor hun universitaire studie. Lieselotte en Una gaan na de zomervakantie naar Cambridge. Hetty naar Londen. Nog één zomer genieten en zich ondertussen voorbereiden op een heel nieuw leven. Het is de zomer waarin ze – ieder op hun eigen manier – volwassen zullen worden.
Over de auteur
Jane Gardam (1928) debuteerde in Engeland met een kinderboek in 1971. Pas in 1977 volgde haar eerste roman voor volwassenen, daarna gevolgd door vele andere titels. In ons land was zij lange tijd een onbekende. Pas in 2004 toen zij het eerste deel van wat haar Old Filth-trilogie zou worden, publiceerde (Een onberispelijke man), brak zij internationaal door. Dit boek was, samen met de twee vervolgdelen Een trouwe vrouw en Laatste vrienden, ook in Nederland een succes. Sindsdien geeft uitgeverij Cossee met regelmaat een van haar eerdere boeken in vertaling uit. The flight of the maidens, nu vertaald als Een lange zomer vrij dateert uit 2000.
Eigen leven
Het kan haast niet anders of Jane Gardam heeft veel van wat zij in Een lange zomer vrij beschrijft ontleend aan haar eigen leven in die naoorlogse tijd. In 1946 was zij zelf net achttien geworden en uit alles blijkt dat zij zich ontzettend goed kan inleven in de zielenroerselen van meisjes tussen servet en tafellaken. Deze meisjes hebben bovendien al heel wat van het leven te verstouwen gekregen.
Getraumatiseerd
Hetty’s vader is getraumatiseerd teruggekomen uit Frankrijk waar hij in de Eerste Wereldoorlog in de loopgraven gevochten heeft. In plaats van de veelbelovende intellectueel die hij voor die tijd was, is hij sindsdien een dromerige grafdelver en als iemand hem inhuurt ook glazenwasser die zich zoveel als maar mogelijk is aan het dagelijks leven onttrekt. Om iets bij te verdienen voor het gezinsinkomen bakt Hetty’s moeder taarten en koekjes, maar kan het daarna niet over haar hart verkrijgen om er ook geld voor te vragen van haar vriendinnen aan wie zij ze ‘verkoopt’.
Kliffen
Una’s vader heeft na zijn ervaringen in diezelfde loopgraven, kort na Una’s geboorte een einde aan zijn leven gemaakt door zich van de kliffen te storten. Una kent geen ander leven dan dat samen met haar dappere, maar ietwat chaotische moeder die thuiskapster geworden is hoewel zij niets van het kappersvak weet.
En Lieselotte is een Joods-Duits meisje dat in 1939 met het laatste kindertransport naar Engeland gebracht is en sindsdien bij een liefdevol, maar doodsaai Quakerechtpaar gewoond heeft.
Veranderen
En nu staat hun leven op het punt totaal te veranderen. Ieder van de drie bereidt zich daar op een andere manier op voor. Hetty besluit, nadat ze de boekenlijst gezien heeft voor haar komende studie Engelse letterkunde, dat zij nog veel te weinig boeken gelezen heeft en vertrekt voor drie weken naar een pension in het Lake District om zich daar onder te dompelen in de grote Engelse schrijvers door de eeuwen heen. Bijkomende reden daarvoor is dat zij zich, als een echte puber, de hele tijd ergert aan haar zorgzame moeder en almaar ruzie met haar maakt. Bovendien wil zij even weg bij Eustace, min of meer haar vriendje en iemand van wie zij veel over literatuur geleerd heeft, maar die niet kan zoenen en aan vrijen helemaal niet begint.
Fietsen
Una daarentegen besluit zich deze maand, voordat ze naar Cambridge vertrekt, helemaal aan háár vriendje Ray te wijden, een ambitieuze jongeman met weinig scholing, maar vastbesloten zich op te werken. Samen fietsen zij door de wijde omgeving, overnachten in verlaten jeugdherbergen, betrappen Eustace per ongeluk als ook hij in dezelfde jeugdherberg blijkt te verblijven, mét een meisje dat niet Hetty is.
Verdwenen
En Lieselotte is opeens totaal verdwenen. Iemand van een joodse hulporganisatie blijkt haar van het ene moment op het andere bij de Quakers opgehaald te hebben en meegenomen naar Londen. Daar komt ze terecht bij een ouder Joods echtpaar, excentriek, maar precies waar Lieselotte na de extreme braafheid van haar pleegouders behoefte aan heeft. Na enige tijd vindt de hulporganisatie ondertussen een nog levend familielid van het meisje, een schatrijke Amerikaanse. En dus moet Lieselotte opnieuw verhuizen, dit keer naar een stokoude tante in de buurt van Los Angeles, die haar als dienstmeisje, verpleegster en manusje-van-alles behandelt.
Levensecht
Gardam doet beurtelings verslag van de wederwaardigheden van elk van de drie meisjes. Zoals in al haar boeken weet zij haar personages ook nu weer volkomen levensecht neer te zetten. In het kleine kustplaatsje waar de meisjes wonen hebben zij, los van het feit dat alles op de bon was en in 1946 deels nog steeds is, weinig last gehad van de oorlogsjaren. ‘Ik heb een heerlijke oorlog gehad,’ verzucht Hetty zelfs op een gegeven moment.
Die mild ironische benadering kenmerkt al het werk van Gardam. Zo ook in haar beschrijving van de aankomst van Lieselotte: ‘Over Joden was weinig bekend, behalve dat je ze hier nooit tegenkwam, zodat je ze niet kon kennen.’ En over een koffiekransje waar alle huisvrouwen uit het dorp bij elkaar komen en waar iedereen op aller sympathie kan rekenen: Hun sympathie gold vooral hun eigen aanwezigheid daar.
Gardam is een schrijfster die het menselijk tekort met een vlijmscherpe pen, maar ook met mededogen benadert. Een lange zomer vrij is daarmee een trefzeker portret van drie tienermeisjes op weg naar volwassenheid.
Sonja de Jong
Jane Gardam – Een lange zomer vrij. Oorspronkelijk gepubliceerd in 2000 onder de titel The Flight of the maidens, bij Abacus. Vertaald uit het Engels door Gerda Baartman en Kitty Pouwels, Cossee, ISBN978 94 645 2162 7, 368 pagina’s, € 27,99, november 2024
