Een fier en frank volk! - Éva Tuboly en Gerrit Valk
Hoe verging het Hongaarse vluchtelingen in Nederland?
Een persoonlijk verslag, een historisch overzicht en de verhalen
Een fier en frank volk! is de sterk allitererende titel van een verzameling gesprekken met 14 Hongaarse vluchtelingen in Nederland. De samenstelling was in handen van Gerrit Valk, die de historische context voor zijn rekening nam, en van Éva Tuboly met haar verhaal. De ouders van Tuboly trokken in 1956 na de Hongaarse opstand via Oostenrijk naar Nederland.
Hoewel er volgens de opgegeven literatuur (blz. 150-151) al vrij veel over de Hongaarse opstand en de vluchtelingen is geschreven, is deze uitgave als aanvulling bedoeld, maar na 65 jaar aan de late kant. Een eventuele verantwoording, bijvoorbeeld met de presentatie van nieuwe inzichten of informatie, mis ik in de historische inleiding van Gerrit Valk.
De revolutie, die in feite een onafhankelijkheidsstrijd was, duurde maar kort, want die werd na enkele dagen, op 4 november 1956, door het Russische leger neergeslagen. Voor de Russen was het communisme in gevaar en ze wilden die politiek na de machtsovername in 1945 niet uit handen geven. Na de dood van Stalin in 1953 schoof de Hongaarse regering een beetje richting het westen. Het land wilde zelfs uit het Warschaupact treden. Gevolg: de roep om nog meer vrijheden voor het volk – invasie – 200.000 vluchtelingen, waarvan 3000 naar Nederland.
Zigeuners
Nederland was na de opstand volledig van de rel. Alles wat communistisch was, werd behoorlijk agressief aangevallen. Voor nuancering was geen plaats en de bevolking nam de Hongaarse vluchtelingen gastvrij op. De titel van dit boek is afkomstig van Kamervoorzitter Kortenhorst; hij noemde de Hongaren een ‘fier en frank volk!’ Maar de ambtelijke selectie hield wel in dat voor Roma Hongaren (zigeuners dus) de deur dicht bleef.
Éva Tuboly opent met haar eigen geschiedenis, die begon in het Hongaarse grensstadje Sopron in 1951. Ondanks een voorspoedige studie en carrière en het gevoel Nederlander te zijn, ‘blijft haar geboorteland Hongarije’, een opmerking die waarschijnlijk bedoelt te zeggen dat haar Hongaarse roots nog diep van binnen zitten. Een heel bijzondere levensloop is het niet, in tegenstelling tot die van enkele geïnterviewde vluchtelingen.
Hongaarse gemeenschap
De kennismaking met de geïnterviewden roept de vraag op of er sprake is van een a-selecte groep, want het beeld is weinig gemêleerd. De meesten hebben een geslaagde carrière achter de rug in de politiek, de wetenschap en het bedrijfsleven. Opmerkelijk is de ‘Haarlemse zigeunerdochter’ (toch nog dus) die aan het woord komt over haar vader die kapper was en ook nog op een cruiseschip heeft gewerkt. Een aantal is lid van de Hongaarse Club in Nederland of maakt deel uit van de Hongaarse gemeenschap met alle contacten van dien.
Omdat iedereen bijna dezelfde vragen kreeg voorgelegd, verbaast het niet dat in de antwoorden grote overlappingen zitten, bijvoorbeeld naar de interesse in het huidige Hongarije. Natuurlijk is die er. En de heimwee komt vaak ter sprake, bijvoorbeeld in het antwoord van een van de sprekers: ‘Eens een Hongaar, altijd een Hongaar’. Diezelfde man kent ook spijtoptanten, mensen die spijt hadden van hun vlucht, maar slechts weinigen zijn teruggegaan. Tot nu toe onopgemerkt is de informatie dat een villa van prinses Wilhelmina tegenover Paleis Het Loo door haar ter beschikking is gesteld als internaat voor ongeveer dertig jonge Hongaren ‘die verder wilden leren’.
Het boek sluit af met een beschouwing over ‘de Hongaarse vluchteling’. Daarin plaatsen de auteurs de gesprekken in een wat ruimer perspectief, maar de herhaling wint het van het nieuwe. Hoewel vrijwel iedereen in mijn omgeving wel een Hongaarse vluchteling of kind van… kent, is de invloed na hun komst op de cultuur hier te lande heel klein geweest, alleen dit: het waren modelimmigranten.
Dick de Scally
De auteurs
Éva Zsuzsanna Tiboly (1951) is jurist en socioloog. In 1956 kwam zij als kleuter met haar ouders naar Nederland.
Gerrit Valk (Gorinchem, 1955) is historicus. Hij promoveerde op AZ is de naam! en publiceerde diverse boeken. Hij was Tweede Kamerlid voor de PvdA.
Éva Tuboly en Gerrit Valk – Een fier en frank volk! 65 jaar Hongaarse vluchtelingen in Nederland,. Boom Uitgevers, ISBN 978 90 2444 400 7, 151 pagina’s, € 20,-
Badinerende bespreking die geen recht doet aan ons boek. Maarten van Rossem vond het boek zo interessant dat hij mij interviewde. Ook het Historisch Nieuwsblad dacht er zo over en plaatste een interview met ons in het mei-nummer over liefst twee bladzijden. De VPRO-gids van begin januari noemde het boek 'een aanrader'. Ook Jacqueline Stil van leessite Bazarov gaf het boek vier sterren. En wat te denken van Geschiedenismagazine van april? Het maandblad schrijft: ''Een fier en frank volk' is historisch interessant, maar ook actueel, omdat de komst van deze vluchtelingen het begin was van een lange geschiedenis van mensen die hun land ontvluchten en in Nederland asiel vragen.' Zo kan het ook.
Éva Tuboly