Dius (2) - Stefan Hertmans
Wisselvallige roman over een dramatisch verlopen vriendschap tussen tegenpolen
Raadsel blijft hangen waarom de student Dius zomaar bij zijn leraar aanbelt
Op pagina 307 van de roman Dius stelt Lys, de vriendin van Anton, hem de vraag: ‘Wat als Dius er niet was geweest?’ Die vraag raakt de kern, het thema en de bedoeling van deze roman over de vriendschap tussen hoogleraar kunsthistorie Anton en zijn jongere vriend en kunstenaar Dius. Anton geeft zelf een paar mogelijke antwoorden, maar mijn antwoord zou zijn: een heleboel verbinding, omdat Kunst hen bindt, en een heleboel afstand, omdat het tegengestelde karakters zijn. Dat is tegelijk de inhoud van de roman. Maar dan nog blijft boven de hele roman vanaf het begin het raadsel hangen waarom student Dius zomaar bij zijn leraar aanbelt met het aanbod: ik wil uw vriend zijn.
Terloops
Het verhaal komt vrij langzaam op gang, met een paar buitenissige scènes op de universiteit. Dat er wel het een en ander staat te gebeuren, wordt terloops aangemerkt; je voelt aan alles dat er in hun levens grote dingen staan te gebeuren. Of daar die vriendschap voor nodig is, kun je je afvragen. In hun liefde voor de kunst en het leven opereren ze nogal apart. Het begin van de vriendschap is tegelijk het einde van Dius’ studie kunstgeschiedenis.
Liefde voor de kunst
De rollen worden omgedraaid. Anton verhuist met Dius mee naar het platteland van Vlaanderen, naar een oud gildehuis met een zolder, waar Dius aan het werk gaat, en met een ruimte waar Anton de rust vindt om zijn proefschrift af te maken. Hartstochtelijk is hun liefde voor de kunst. Met tegenpolen zei ik al. Anton is specialist in de klassieke vooral Italiaanse schilderkunst van de laatmiddeleeuwse tijd. Hij consumeert als het ware de kunst. Dius hakt erop los om prachtige dingen van hout te maken en te tekenen. Hij produceert. En zoals de vraag van Lys aan Anton wezenlijk is, roepen ook de levens van beiden vragen op. Waarom is er bij Dius zoveel aandacht voor het motief litteken? Voorteken van het dramatische dat hem te wachten staat? Waarom heeft Anton zo uitbundig veel aandacht voor de klassieken? Overigens is dat laatste wel leuk om na te pluizen. Wikipedia geeft van veel door Anton genoemde beelden en schilderijen een afbeelding.
Humor
Gelukkig is er ook humor, hoewel niet overdadig. Bij de scheiding van het echtpaar Nouka en Anton wordt de boedel verdeeld, letterlijk, tot de meubels aan toe die in tweeën gehakt, gezaagd en gebroken worden. Even daarna volgt een scene (auto-ongeluk, ik verklap het maar even) die in een horrorverhaal van Stephan King niet zou misstaan. Zijn er in België geen hulpdiensten?
Tweeslachtig
Tijdens de vele wandelingen in die prachtige natuur (tegenpool van de kunst!) wordt er veel gemijmerd en gefilosofeerd, minder tussen meester en leerling, want Dius is vooral een doener, maar wel tussen schrijver en lezer. Want Hertmans verstaat de kunst (!) de lezer daarin mee te trekken, onder andere met citaten van vooral klassieke schrijvers. Kunst- en literatuurkenner Hertmans is goed op de hoogte. Soms tegen de zin van de lezer, omdat het verhaal hier en daar aarzelt. Alle liefde en vriendschap kent een struikelblok, een hindernis, een verraad, een wond. In de tegenpool Dius huist zelf weer een tegenpool, een tweeslachtigheid, die tot uiting komt in een jaloerse scène, waarin hij Lys, de vriendin van Anton, een smerige leugen vertelt. Een cruciale scène is het, die voor het verhaal meer betekent dan het auto-ongeluk.
Anton: Op eenzame avonden sloop soms een gifslang mijn emoties binnen; het dan pas helder tot mij doordringende besef dat Dius mijn liefde met Lys eigenlijk gefnuikt had, die dag.
Proeve van bekwaamheid
De kwestie van de tegenpolen strekt zich ook uit tot het verschil tussen beschaving en zinnelijke emotie. ‘Beschaving is iets onbegrijpelijks’ aldus Anton. Juist in Italië, het land van de (onbeschrijfelijk mooie) klassieke beschaving, speelt het laatste deel. Dius is met zijn gehandicapte dochter Zieltje verhuist naar Bergamo en Anton reist hem achterna. Het ontroerend mooie slot is een proeve van bekwaamheid, die Hertmans allang heeft bewezen in ander werk. Dius kent prachtige ‘literaire’ hoogtepunten in een hier en daar vlak landschap. Vooral in deel 2 wisselde mijn oordeel over de roman soms per bladzijde.
Vriend en vijand
Op het omslag staat een fragment van het schilderij ‘Jonge ridder in een landschap’’ van de Italiaanse schilder Vittore Carpaccio uit circa1505. Hoe de verhouding van die twee om elkaar heen fladderende vogels ook is, gecompliceerd past nog het beste. Aantrekken en afstoten, vriend en vijand tegelijk.
Dick de Scally
Stefan Hertmans – Dius, De Bezige Bij, ISBN 978 94 031 3383 6, 319 pagina’s, € 24,99, oktober 2024
