De vervolging van Joods Alkmaar - Jan van Baar
Studie over de vervolging van Joden in Alkmaar in de Tweede Wereldoorlog vult lokale geschiedenis aan
Joodse historie herleeft met dik boek en namenmonument
Tegelijkertijd met de onthulling van het namenmonument met daarop de namen van omgekomen Joodse inwoners van Alkmaar verscheen de studie De vervolging van Joods Alkmaar van de historicus Jan van Baar. De auteur was jarenlang verbonden aan het Regionaal Archief Alkmaar, dat hem alle gelegenheid bood om aan deze studie te werken, die na zijn pensionering verscheen.
Alle Joodse bewoners uit de huidige gemeente Alkmaar die zijn weggevoerd, de oorlog hebben overleefd dan wel in Alkmaar ondergedoken zijn geweest, staan in dit boek geportretteerd. In totaal zijn 173 Joodse stadgenoten omgekomen waarvan de meeste afkomstig waren uit de stad zelf, vluchtelingen uit Duitsland waren, evacués uit Den Helder, geïnterneerden in de Alkmaarse gevangenis, woonachtig in dorpen die nu onderdeel zijn van de stad of opgepakt waren als onderduiker. Degenen die de oorlogsjaren hebben overleefd zijn ondergedoken, met een niet-Jood getrouwd of behoren tot de zeer weinigen die het kampleven kunnen navertellen.
Gezicht gekregen
Het bijzondere van dit boek is dat al die stadgenoten, geen enkele uitgezonderd, een gezicht hebben gekregen in dit boek, terwijl, als zij de oorlog hadden overleefd en informatie voorhanden was, ook aan hun naoorlogse leven aandacht werd besteed.
Aan deze studie ligt uitgebreid onderzoek, vooral in de archieven, ten grondslag. Eerder al maakte Jan van Baar naam met zijn boek De familie Drukker en de tragiek van joods Alkmaar uit 2020. Met dit boek krijgen alle Joodse bewoners een gezicht en soms letterlijk met ook hun foto. Wie nu wandelend door de stad zich afvraagt wie de mensen waren die vermeld staan op de zogenoemde Stolpersteine of struikelstenen hoeft alleen dit boek van Jan van Baar er maar op na te slaan om te weten te komen wie gewoond hebben in de huizen waar deze stenen zijn aangebracht.
Actieve deelname aan verzet
Dankzij deze studie is de Joodse gemeenschap in stad en ommeland tot leven gekomen. Zo komen wij te weten dat Sonja Barend in Alkmaar ondergedoken is geweest, de familie Kesselaar van de wereldberoemde komiek Rudi Carrell plek bood aan Joodse onderduikers, maar dat ook Joodse stadgenoten een actief aandeel leverden aan de verzetsbeweging in onze regio. En dat alles dankzij Jan van Baar en het Regionaal Archief Alkmaar.
De individuele portretten worden voorafgegaan door een uitgebreide beschrijving van de Joodse gemeenschap en hun lotgevallen sinds het begin van de bezetting. Voor Alkmaar was 5 maart 1942 een zwarte dag, namelijk toen de meeste Joodse stadgenoten hun huissleutels moesten inleveren en per trein werden afgevoerd naar Amsterdam, waarna de meesten via kamp Westerbork hun einde vonden in de vernietigingskampen in Polen. Het betekende het einde van het Joodse leven in de stad. Pas recent is de toenmalige synagoge weer in de oude functie hersteld. Het is indrukwekkend dat nu ook met de onthulling van het Joodse namenmonument voor het station van Alkmaar en met het verschijnen van dit boek recht wordt gedaan aan dit belangrijke onderdeel van de Alkmaarse geschiedenis.
Gerrit Valk
Jan van Baar – De vervolging van Joods Alkmaar, 464 pagina’s, ISBN 978 90 8012 186 7, uitgave Regionaal Archief Alkmaar, € 24,99, september 2023.
Van dezelfde auteur verscheen De familie Drukker en de tragedie van Joods Alkmaar, 272 pagina’s, ISBN 978 90 8213073 7, uitgave Regionaal Archief Alkmaar, € 19,95, 2020
