De schilders van West-Friesland - Jim van der Meer Mohr
Hoorn, Enkhuizen en Medemblik in de schilder- en tekenkunst
Het aanbod aan illustraties is overdadig, consumeer met mate
WBOOKS is dé specialist als uitgever van kunstboeken met regionale inslag, in het zo kenmerkende kwarto boekformaat (200 x 200 mm). De uitgave De schilders van West-Friesland vormt op die ‘formule’ geen uitzondering en is de zoveelste in een imposante rij. De samenstelling, inleiding en toelichting bij de schilderijen en tekeningen zijn van Jim van der Meer Mohr, kunsthistoricus.
Alleen rijst de vraag direct waarom de regio West-Friesland genoemd wordt, want het overgrote deel van de werken zijn stadsgezichten, portretten en stillevens van Hoorn, Enkhuizen en Medemblik, terwijl West-Friesland een veel groter gebied omvat. Let wel, de titel luidt De schilders van West-Friesland, wat betekent dat ook schilders van buiten de West-Friese driehoek de drie steden hebben vastgelegd.
Bladerstand
De vraag van hierboven blijft overigens niet lang hangen. Het aanbod aan illustraties is zo overdadig, dat de verschillen tussen deze drie IJsselmeersteden van weinig belang meer zijn. Bladerend in zo’n hoeveelheid beeld moet je wel oppassen voor de bladerstand: het vluchtig consumeren van een database met honderden foto’s, die langs scheren als een snelle reclamefilm. Het is zaak af te remmen, pas dan kan het waarderen beginnen.
Magistraal
Het reusachtige doek (229 x 271,5 cm) op bladzijde 8 is meteen een klapper van jewelste. Van der Meer typeert dat schilderij (Slag op de Zuiderzee) als een indrukwekkende openingsscéne: magistraal schilderij, te zien in het voormalig Statenlogement van Hoorn. Van der Meer: ‘De kunstenaar Jan Theunisz. Blanckerhoff (1628-1669) heeft alles uit de kast gehaald om deze belangrijke zeeslag vast te leggen. Vervolgens heeft de houtsnijwerker Johannes Kinnema (1620-1673) er een ongelooflijk fraaie lijst omheen gemaakt met tal van trofeeën, scheepsattributen en stadswapens.’ Dat is heerlijke kost bij zo’n zeeslag en levert tegelijk een bewijs van Van der Meers uitgebreide kennis van zaken en enthousiasme.
Bloei en verval
De schilderijen en tekeningen (picturale verbeelding, noemt Van der Meer de verzameling) stammen uit de periode vanaf het eind van de zestiende eeuw tot en met de twintigste eeuw. Volgens de inleiding laat deze reis door de tijd dan ook zien welke ontwikkeling die drie IJsselmeersteden hebben doorgemaakt: perioden van bloei en verval, maar van ‘verval’ in de twintigste eeuw vond ik toch weinig in beeld terug. Het meeste werk is in opdracht gemaakt, vaak was de opdrachtgever het trotse stadsbestuur. In de hoogtijdagen (zeventiende en achttiende eeuw) lieten vooraanstaande personen zich, vaak met hun gezin, portretteren. Poseren was blijkbaar een serieuze aangelegenheid. Ik ben niet één vrolijk gezicht tegengekomen en slechts één glimlach. Opvallend daarbij is dat portretten van Medemblikkers vrijwel afwezig zijn, slechts zes in totaal. Gewoon omdat ze onvindbaar zijn of niet gemaakt, aldus Van der Meer. Een verklaring daarvoor heeft hij niet.
Ter afwisseling van het nostalgisch terugblikken naar het pittoreske (iets wat tegenwoordig door duizenden mobieltjes wordt vastgelegd), vormen de stillevens en portretten een verademing. Van der Meer licht in korte biografietjes de portretten toe, benadrukt karakteristieken van de stillevens, geeft ruime informatie over de maker, het materiaal en de verblijfplaats van het werk. Hardop lezend hoor je Van der Meer iets bespreken alsof het tv-programma Kunst of kitsch aanstaat. Alleen vraagt hij niet ‘Hoe komt u eraan?’ en geeft hij geen geschatte waarde.
Nog een klein punt. Sommige afbeeldingen zijn duidelijk fletser en minder scherp dan de overige. Een duidelijk voorbeeld daarvan zijn de schuttersgroepen van Jan Albertuszn. Rotius (1652) en van Abraham Liedts (1653), naast elkaar op bladzijden 74 en 75, en te zien in het Westfries Museum in Hoorn. Drukkerskwestie of …?
Dick de Scally
Over de samensteller
Jim van der Meer Mohr is kunsthistoricus. In 2005 vestigde hij zich als Fine Art Consultant en taxateur. Hij werkt regelmatig mee aan het tv-programma Tussen kunst en kitsch.
Jim van der Meer Mohr – De schilders van West-Friesland. 240 pagina’s, ISBN 978 94 625 8479 2, uitgeverij WBooks in samenwerking met het Westfries Museum in Hoorn, gebonden, met index en literatuuropgave, € 24,95, april 2022
