De Reynaert - Frits van Oostrom
Prestigieus boekproject verdient applaus
‘Een vrolijk boek’, al constateert Van Oostrom: ‘Vossen zijn niet buitengewoon slim’
De prestigieuze uitgave De Reynaert, met de achteruitkijkspiegel Leven met een middeleeuws meesterwerk als ondertitel, is een monument, door emeritus-hoogleraar Frits van Oostrom ontworpen, uitgevoerd en onthuld. Het werk dient met applaus te worden ontvangen. Zelf noemt Van Oostrom het ‘een boekproject’.
De Reynaert is een vrolijk boek, ondanks de ernst van het onderwerp en het grote aantal wetenschappelijke bladzijden. Die zijn rijkelijk gevuld met (zeer specialistische en gedetailleerde) aantekeningen, literatuurlijst, lijst van illustraties en een register. Aan het slot volgt een vernieuwde editie van de 3494 Middelnederlandse verzen, samengesteld in samenwerking met Ingrid Biesheuvel.
Vrolijk
Vrolijk. Dat blijkt al uit Van Oostroms eigen proloog. Over het meesterwerk is ontzettend veel geschreven en hij draagt er zelf aan bij. Terwijl de hele wereld Reynaert een slimmerik vindt, opent Van Oostrom met: ‘Vossen zijn niet buitengewoon slim.’ En dan volgt een verhandeling over dierenkarakters die in een biologieboek niet zou misstaan. De Reynaert is ook een bloedserieus verhaal, want de vos in het verhaal is kwaadaardig en sadistisch, op het psychopathische af.
De interesse in de Reynaert en de hele studie daaromtrent is voor Van Oostrom het gevolg van lessen literatuur op het gymnasium door docent De Zoeten. Met het karakter van memoires met inside-information volgt een leuk hoofdstuk over de docenten en hoogleraren, die Van Oostroms interesse in Middelnederlandse literatuur hebben doen ontwaken. Daarin een eerbetoon aan P. de Zeeuw J. Gzn., die met de serie Oud Goud klassieke werken voor de jeugd herschreef. Ik zie ze nog op mijn plankje staan. Van Oostroms hele verdere leven stond in het teken van de Reynaert, vandaar de ondertitel.
Held tegen elite en macht
De Reynaert is ook buiten de Nederlandse grenzen een succes, bijvoorbeeld in Vlaanderen. Reynaert wordt daar gezien als de spiegel van de Vlaamse ziel, als een held die rebelleert tegen elite en macht. Nou zijn er in Nederland ook genoeg figuren geweest die daartegen in opstand kwamen, maar nooit in de gedaante van een dier, wel van Provo. De Reynaert moet wel goed begrepen worden, vindt de auteur. Liefst eenentwintig van de veertig verzen van de Reynaert-proloog besteedt ‘Willem die Madoc maecte’ aan het uithalen naar slechte verstaanders. ‘Van meet af aan wil ik botteriken en domkoppen voorhouden dat ze afzien van kritiek op deze verzen, die ze toch niet kunnen begrijpen.’
De Reynaert is in vele handschriften overgeleverd, maar het ‘vlaggenschip’ is het Comburgse handschrift uit de periode 1370-1420. Minuscuul somt Van Oostrom de verschillen en overeenkomsten op tussen al die perkamenten kopieën. Het enige echte origineel is van de aardbodem verdwenen: dat van ‘Willem die Madoc maecte’. Waarbij wel is gesuggereerd dat Madoc een kind van Willem was. Stof tot speculeren te over. Van Oostrom hoopte via het eindeloze internet uit te vissen wie die Willem was, maar hij heeft niets gevonden tussen de 3.970.000 treffers.
‘Bijgevijld, gladgestreken en gekuist’
In een dergelijke en degelijke studie hoort natuurlijk ook een hoofdstuk over alle gedrukte Reynaert-verhalen, wat een vrij specialistische tekst oplevert van het vrolijk-informatieve soort. In de enorme hoeveelheid na-vertellingen werd de Reynaert ‘bijgevijld, gladgestreken en gekuist’. Want o die tere roomse kinderziel!
Het hoofdstuk Horizon vormt de vrolijkste bladzijden van het boek. Ieder hoofdstuk zou een college kunnen zijn over één aspect van de Reynaert. Over de dichter Willem (een who-done-it-story), over structuur en stijl, en over de toekomst van de Reynaert. De Reynaert heeft zo ongelooflijk veel losgemaakt, van voorlezingen tot toneelspel (podiumbeest), een rap door Charlie May uit 2008 en nog zoveel meer. ‘Laat het rondom de vos vooral een vrolijke keuken blijven’, wenst Van Oostrom. Afgesproken!
Dick de Scally
Over de auteur
Frits van Oostrom (1953) was hoogleraar in Leiden, Utrecht en Harvard. Hij ging in 2023 met emeritaat. Hij is president van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen geweest en commissievoorzitter van de Canon van Nederland. Zijn literatuurgeschiedenissen, onder andere Maerlants wereld (over Jacob van Maerlant, 1996), Stemmen op schrift (2006) en Wereld in woorden (2013), waren bestsellers.
Frits van Oostrom – De Reynaert – Leven met een middeleeuws meesterwerk, 592 pagina’s, ISBN 978 90 446 4267 4, uitgeverij Prometheus, € 35 (gebonden), mei 2023.
