Conserve's Leessite

Fantasierijke roman onafgebroken boordenvol seksuele beelden

Te lijvige roman had in drieën gehakt moeten worden of sterk ingekort

De nieuwste roman van John Irving wiens roman De wereld volgens Garp – ook verfilmd – de meeste indruk op mij heeft gemaakt (ik recenseerde het in 1980 in het Algemeen Dagblad). In zijn vijftiende roman gaat het weer over zijn geboorteplaats Exeter en New Hampshire. In het boek hoofdpersoon, wordt Adam Brewster meer opgevoed door zijn oma – liefkozend Nana genoemd. Het is, vind ik, ook een erg Amerikaans boek. Met vaste stokpaardjes zoals het worstelen dat vooral mij weinig zegt. Het speelt vooral in en rondom de befaamde skiplaats Aspen. Adams moeder Rachel Brewster (Little Ray) is skilerares en niet veel thuis. Daarom is de rol van zijn oma van groot belang als hij opgroeit, ook zijn roddelende tantes Abigail en Martha. Toch als zijn moeder thuis is en ze in één bed slapen, kunnen ze het goed met elkaar vinden. Ze praten over speelfilms zoals Singin’ in the rain met Gene Kelly en Debbie Reynolds. En de rol van de oudere Mrs. Robinson (Anne Bancroft) in The Graduate met wie Dustin Hoffmann een verhouding heeft als student of over Lex Barker die in talloze Tarzanfilms heeft gespeeld maar ook Old Shatterland – de bloedbroeder van Winnetou (naar de nu onterecht verguisde boeken van Karl May). Een rol die ik mij goed herinner. Lex was ook de verkrachter van Cheryl, de dochter van Lana Turner – die zeven keer getrouwd was – en Lana’s toenmalige vriendje Johnny Stompanato doodstak toen ze veertien was. Cheryl was pas tien toen Lana met Lex trouwde en dertien toen Lana hem eruit schopte. Het schijnt dat Lex ook achter Little Ray aanzat toen Lana en hij logeerden in hotel Jerome in Aspen.

Skilessen

Nicht Nora – die zich het liefst kleedt als een man – onthult dat Adam geen kleinzoon is van een rector, zoals Lew zich graag voordeed, maar gewoon een gepensioneerde leraar is die ophield met praten toen Rachel werd geboren. In dat huis aan Front Street van grootmoeder Nana en de grammaticus emeritus – Rector Leesteken, zoals hij de zwijgende familiegek vaak noemde, was Adam vaak alleen toen Nora naar Northfield was vertrokken en zijn moeder skilessen gaf.

Over de auteur

De eerste roman van John Irving (Exeter, New Hampshire, 1942) De beren los verscheen in 1968. Irving werd drie keer genomineerd voor de National Book Award, die hij in 1980 won voor De wereld volgens Garp. In 2000 kreeg hij een Oscar voor zijn scenario van De regels van het ciderhuis en in 2013 werd hij bekroond met de Lambda Literary Award voor zijn roman In een mens. In zijn werk heeft Irving zich van meet af aan een visionaire, lyrische strijder vóór seksuele tolerantie en alternatieve gezinsvormen getoond. John Irvings romans zijn in meer dan veertig talen vertaald. Zijn bestverkochte boek in alle talen is Bidden wij voor Owen Meany. Irving was lange tijd actief worstelaar en worstelcoach en is opgenomen in de National Wrestling Hall of Fame in Stillwater, Oklahoma. John Irving heeft zowel de Amerikaanse als Canadese nationaliteit en woont in Toronto. De laatste skilift is zijn vijftiende roman.

Adam had de sneeuwschoenloper Elliot Barlow ontmoet in 1956. Hij kon het al direct goed met hem vinden, zeker toen hij hem het boek Grote verwachtingen had gegeven van Charles Dickens. Dat paste helemaal in Adams schrijversambities. Zeventien maanden later trouwde zijn moeder Little Ray met hem. Ze scheelden zeven jaar en Elliot was nog wat kleiner dan haar. Hij was zevenentwintig en Ray vierendertig. Ze had zich niet van de wijs laten brengen door de afkeurende woorden van haar tantes, die een homoseksueel in Barlow vermoedden. Ze was vooral onder de indruk dat Elliot geboren was in Oostenrijk. Zijn ouders hadden eveneens schrijversambities en een paar Duitstalige misdaadromans geschreven zoals The Kiss in Düsseldorf, een kus van twee SA-mannen. De Barlows waren indertijd aangesteld als verbindingsofficieren tussen de Amerikaanse zaakgelastigde en de Kriminalpolizei, omdat de Amerikaanse ambassade was gedegradeerd tot gezantschap in Wenen in 1924. De Barlows verlieten het Oostenrijkse St. Anton in maart 1938, onmiddellijk na de annexatie van het land door nazi-Duitsland. De befaamde skileraar Hannes Schneider verhuisde zijn skischool vanuit Oostenrijk naar Cranmore Mountain in Noord-Conway, waar ook een grote schare Noren aanwezig was. De kleine Barlow ging op zijn negende naar school in New Hampshire, waar op dat moment zijn Duits beter was dan Engels. In St. Anton had hij steeds op een Duitstalige school gezeten.

Hilarisch

De avond voor de bruiloft, en na de repetitie van de trouwerij, waarop Adam de ringendrager was en getuige, verliep hilarisch tijdens het Exeter-repetitiediner in de feesttent van Exeter Inn. Zo hoorden de tantes, Little Ray, de Barlows en de rest van de familie de orgasmekreten van Em, de vriendin met wie nicht Nora ‘het’ deed. Zelfs zo erg dat de uit het lood geslagen serveerster het niet meer had. ‘Dat was geen vluggertje,’ sprak Molly de sneeuwcatbestuurder tegen niemand in het bijzonder. Alsof het niet genoeg was gooide neef Henrik een cupcake naar Em toe, toen het liefdespaar terug was. De cupcake was van chocolade, overgoten met cranberryglazuur’en belandde echter op het witte schort van de serveerster. De cake raakte haar onderbuik tegen het dienblad dat ze droeg. Dat viel met de dessertborden en lege glazen. Ze gilde daarbij, zeker omdat het plakkerige glazuur een rode kleur had, ook op haar handen belandde. Ze dacht vermoedelijk dat het bloed was. Ze lag jammerend in foetushouding. Em barst daarbij in tranen uit, ontroostbaar in Nora’s armen. Haast onaangedaan bespeelde een eenzame, oudere man in lederhose en veer uit zijn hoed als Oostenrijkse citer-Meister de Bruiloftsmars en fragmenten uit The Third Man. Een film gebaseerd op het boek van Graham Greene met melancholieke muziek uit Wenen. De man zou ongetwijfeld de volgende dag ook van de partij zijn bij de bruiloft en moest vast en zeker gevraagd zijn door de Barlows. Dat beloofde wat. Niemand had overigens verwacht dat de man die zich rector noemde en nu dementerend in luiers liep, dodelijk getroffen zou worden door een blikseminslag. Ray – die intussen een lesbische relatie heeft met Molly – gaat met haar bruidegom Elliot Barlow op huwelijksreis naar Het Klif.

Muurbloempje

Hoewel Adam voor zijn leeftijd een beetje achterloopt bij meisjes, wordt hij speciaal aangetrokken door het zwakke geslacht dat in de danszaal een muurbloempje blijkt te zijn. Zoals Sally met haar grote borsten. Vrijen op de zolderkamer lukte aardig totdat de geest van wijlen rector – van eigen zeggen – Brewster tevoorschijn kwam en Sally en Adam in ondergoed lagen. De reactie van Sally was er een van kattengejank. Ze zocht haar heil in de badkamer, maar lag voor de deur. Die moest Nana’s hulp Dottie eruit halen voordat ze bevrijd kon worden. Dat kon wel een mooi verhaal worden, beaamde Elliot tegenover Adam. De tweede, Rose, had een horrelvoet. Ze worstelde met de steile zoldertrap. Toen Adam als eerste zijn kleren uitdeed en alleen zijn boxershort aanhield, deed Rose niets. Toch gingen ze vrijen, maar Rose begon spierspasmen te krijgen. Zeker toen de geest van de luierman tevoorschijn kwam. Het gegil kwam volgens Nana‘s hulp Dottie niet ‘retezeker naar seks’ en Rose belandde met haar slipje naar beneden op de zoldertrap. Bij het eten van Nana’s stoofschotel zei Rose dat ze er niet van hield om een spierverslapper te nemen omdat ze er slaperig van werd. Carolline was de volgende vriendin. Lang en met krukken vanwege een rechterknieblessure opgelopen bij het hockeyen, waarna de meniscus was verwijderd. Caroline wilde naar het skioord waar Ray en Molly verbleven. Daar bedreven ze de liefde op de futon in de televisiekamer nadat Ray en Molly naar bed waren gegaan. Caroline liet zich zakken op de penis van Adam. Hij lag op zijn rug, waar een condoom om zat, met haar rechterbeen gestrekt. Ze vond het geslachtsdeel ‘schattig’ maar verwachtte dat ie nog groter zou worden. Plotseling klapte ze dubbel en moesten Ray en Molly tevoorschijn komen, Molly boog zich over Caroline’s knie. Ondertussen was de penis voor Adams gevoel kromgebogen en pijnlijk. Volgens Molly zitten in een penis geen spieren, alleen buisjes en bloedvaten. In een piemel kunnen bloedvaten scheuren. De verwonding kan genezen met behulp van littekenweefsel, maar dat weefsel is niet erectiel, dat wil zeggen dat het niet kan uitzetten of uitrekken, in dat geval moet het worden geopereerd, althans volgens Molly. Maar meestal gaat het vanzelf over. Dus gewoon in de gaten houden, als er een verkleuring optreedt en dan aan de dokter laten zien, zegt Molly. Caroline ging met een vuilniszak om haar been onder de douche. Adam bracht haar naar huis. Tijdens de lange autorit naar New Hamsphire zei ze weinig, want ze sliep de hele tijd. Haar ouders bleven in huis toen hij Caroline afzette. Ze zouden wel denken: de zoon van de lesbienne, de vrouw met die kleine man en grote vriendin. Of zat de homofobie alleen in Adams hoofd? Meer dan ‘tot kijk’ zei Caroline niet. Adam hoefde niet lang te tobben want Elliot had een meisje ontmoet met wie hij kennis moest maken: Maud, die bij het veldlopen viel en achter haar een hele reeks op de sintelbaan. Zij had twijfels over haar gevoelens. Of ze nu lesbisch was of niet, sinds Helen haar voortijdig had verlaten. In het vrijen met Adam was ze veel gepassioneerder dan gedacht, maar met haar arm in gips gaf ze hem ongewild slaag, zodat hij gewond raakte in zijn gezicht en Molly en Ray het bloed op zijn gezicht moesten verwijderen. Jasmine daarentegen, was een vrouw die veel ouder was dan Adam, maar vol wrok zat over een ex-vriend. Tegen hem zei ze: ‘Jij met je muispikkie, Harold!’ Ze zou ook wel vatbaar kunnen zijn voor het zien van geesten, zoals de luierman.

Irvings passie

Ik ben geen groot liefhebber van Irvings beschrijvingen van het worstelen, een passie van hem. Zijn stiefvader Elliot bleek er een meester in. En als hij zich in vrouwenkleren hult, iets wat hij als kind al wilde doen (Ray denkt zelfs dat hij altijd al een vrouw was in mannenkleren) weet hij als hij een pizza afhaalt een opdringerige scheepswerfarbeider van zich af te slaan. En hem twee schouders uit de kom en twee gebroken sleutelbeenderen te bezorgen, meldt de Exeter Town Crier. Als hij door twee brutale jonge jongens wordt benaderd en een handtastelijke visverkoper, weet hij van alle drie de pols te blesseren, melden Politieberichten en bij de visverkoper een scheur in de pols, hetgeen betekende dat alle drie geopereerd moesten worden. Worstelcoach Dearborn legt Adam uit hoe Elliot te werk is gegaan. Het enige dat hij vreest is dat hij een keer gepakt zal worden, want hij is gek op zijn stiefvader. De krant meldt al dat de verklede vrouw rondrijdt in een Kever, de auto van Elliot.

Het meest dramatische moment van de vriendschap die Adam heeft met Matthew Zimmermann is, is dat hij naar Vietnam moet vertrekken om tegen de Vietcong te vechten. Molly en Ray die ook zeer op Zim gesteld zijn, want Zim logeert vaak bij hen, willen eigenlijk in zijn knie schieten zodat hij thuis kan blijven. Maar net als zijn vader die kolonel is en actief in de Tweede Wereldoorlog neemt Zim zijn verantwoordelijkheid en zegt daarom dapper, zij het met enige moeite: ‘Ik word geacht een tweede luitenant te zijn, ik ben degene die geacht wordt op mijn peloton te passen.’ Zim werd 25 in oktober 1967. Hij ging op 13 december 1967 naar Vietnam met de 101st Airborne Division en stierf op 18 februari 1968 aan ’verwondingen opgelopen tijdens een gevechtsmissie waarbij zijn eenheid onder vijandelijk vuur kwam van handvuurwapens en raketwapens, terwijl er werd gezocht naar het stoffelijk overschot van een vermiste soldaat van zijn eenheid.’ Hij was dus gestorven op zoek naar een lijk van een vermiste soldaat te midden van een raketaanval en onder vuur van handvuurwapens.

Rouwbijeenkomst voor Zim

Adam en Elliot bezoeken de rouwbijeenkomst bij Zims familie in New York, hij kent huishoudster Elmira van een eerder bezoek. Ze maken kennis met zijn verloofde met de Franse naam Francine De Courcey, die concludeert dat Zim misschien was afgekeurd wanneer hij de kapotte handen had gehad van Adam of de geringe lengte van de sneeuwschoenloper. Dan had hij nu nog geleefd, als Zim niet aan het eind van zijn jeugd was gegroeid in lengte, concludeert ze somber. De kolonel ontmoetten zij als ze beneden met Elmira soep en broodjes meenemen en servetjes die uitgedeeld worden aan daklozen. De kolonel en Elmira kennen ze allemaal. Adam en Elliot besluiten niet terug te keren naar de droevige bijeenkomst en naar het appartement van de Barrows te gaan. Dakloze Lucy loopt met hen mee en loodst hen naar het juiste spoor op Penn Station. Adam heeft dan nog zijn bagage mee uit Oostenrijk (twee rugzakken en een plunjezak beplakt met Canadese stickers, waardoor hij beter in Europa meer als Canadees dan als Amerikaan wordt gezien), waar hij als onderzoeker heeft meegewerkt aan een film over een boek van de Barrows, de ouders van Elliot. Dat concludeert een jonge zakenjongen in de trein, die opmerkt: ‘Of ben je weer zo’n klojo die de dienstplicht wil ontlopen?’

Als oma Mildred Brewster (Nana) op haar 99^ste steeds verder gaat dementeren, ze herkent haar zusssen Abigail en Martha niet meer, is verhuizing naar het verzorgtehuis River Bend onoverkomelijk. Ze krijgt een kamer die uitziet op een golfterrein en niet op koeien, waar ze een hekel aan heeft. Ze vraagt aan Dottie of ze de luier van de nep-rector nog heeft verwisseld, maar die is al jaren dood. Als een verpleegkundige van het tehuis Adam belt dat ze is ‘heengegaan’, is dat al lezend in Moby-Dick (of Moby Dick zonder verbindingsstreepje), welk hoofdstuk vraagt Adam zich af, of is ze slapend overleden. Duidelijk is ‘dat toen (verpleegster) Emmanuelle bij haar ging kijken, je grootmoeder was heengegaan met dat dikke boek,’ vertelt een van de oudere verpleegkundigen. Adam zegt dat hij te doen heeft met Emmanuelle. Volgens zijn moeder Little Ray was Emmanuelle een stripper die te koop liep met haar kont en tietjes. Het tehuis had haar in ieder geval naar huis gestuurd. ‘Ze komt er wel overheen,’ zegt de verpleegkundige.

Schrijfopleiding

Adam doceert aan de Schrijfopleiding in Iowa en behandelt met zijn leerlingen had blad New Century Review, dat een kortverhaal van zijn studenten had geplaatst. Daarin had hij voor het eerst Emily MacPherson’s (Em, de partner van zijn nicht Nora) proza gelezen, over een tienermeisje dat wild ligt te dromen. Ze voelt zich seksueel aangetrokken tot een van haar vriendinnen, maar durft niet het initiatief te nemen. Haar moeder zegt zichzelf verschrikkelijk te vinden omdat zowel zij als haar man homoseksueel zijn. De volgende nacht droomt de tienerdochter van haar pummelige vriendje. Adam besluit Em te schrijven over haar proza. Vanaf dan blijven ze elkaar – als schrijvers – brieven sturen. Veel over de seksualiteit – Em en Nora zijn lesbisch net als Little Ray en Molly en sneeuwschoenloper Elliot transformeert zich steeds verder als vrouw en heeft een aantal hechte homovriendjes. Ondertussen heeft Adam steeds meer het vermoeden dat acteur Paul Goode zijn vader moet zijn. Hij lijkt er op hem. Zullen Little Ray en hij een nacht hebben doorgebracht in het Jerome Hotel en hem hebben verwekt? Paul Goode was 46 toen hij de film The Kindergarten Man deed, waarin uit kleuterklassen kinderen van welvarende gezinnen worden gegijzeld met de bedoeling de families losgeld te laten betalen. De hoofdrol in de film is voor Clara Swift. De jonge vrouw die sprekend op Adams moeder lijkt. Zou Paul Goode haar speciaal hebben gevraagd om de schoonheid van zijn moeder te laten evenaren?

Treinongeluk

Adam gaat met Elliot, de sneeuwschoenloper, naar Wengen in de Zwitserse Berner Alpen, waar Molly en zijn moeder al zijn om te skiën. Een nieuw gebied voor de kleine Barlows, de ouders van Elliot. De sneeuwschoenloper nam een eigen traject en volgde een tandradspoor. Adam schreef ‘s morgens eerst aan zijn roman om een lastig hoofdstuk af te maken, voordat hij erop uitging. De skiërs trokken hun eigen plan, eerst samen met Molly en Little Ray, daarna alleen. Toen Adam de stationschef van Allmend ontmoette, werd hij hartelijk begroet. Tot die een bericht kreeg over een lawine, die een trein had geraakt. Een drietal passagierswagons waren van de rails gestoten. En Adam hielp mee hen te ontzetten. Een Duits jongetje riep steeds maar: ‘Man muss ihnen helfen!’, maar er waren geen passagiers meer, iedereen was eruit. Terug in het hotel zei hij het weer toen hij het gezicht van Elliot, inmiddels een complete vrouw, herkende en het had over ‘ihre kleine Gesichte’ en dat hij ze ‘am Fenster’ had gezien. De kleine Barlows waren nog niet terug, het zou kunnen zijn dat zij ergens bij de trein te vinden waren. Adam gaat met Elliot en de oude pistewacht mee met twee politiemensen. Het vermoeden is dat de Barlows zijn overvallen door de lawine en door de trein zijn meegesleurd, wat verklaart dat ze onder de omgevallen wagon zijn beland en hun bevroren gezicht gezien door het jongetje. Inderdaad worden ze daar gevonden. Dood. De sneeuwschoenloper ziet in hun gezicht een soort van ‘maniakale verrukking’ wat hij/zij verklaart als intense vreugde of opluchting dat hun kind hen heeft overleefd. Ze gaan Ray vertellen wat de Barlows is overgekomen, Molly zegt dat het echt tijd wordt dat Adam weer met haar gaat skiën, nadat de agenten nog een keer het bordje ‘Eintritt verboten’ hebben neergezet bij de wagons. De volgende dag worden ze ongetwijfeld weggehaald en de lichamen van de Barlows geborgen. Adam kan weer leren skiën. ‘Je kindertijd is pas voorbij als je onder de trein ligt – ‘unter dem Zug.’

Geweerschoten

Elliot en Adam zijn er getuige van tijdens de voorstelling van Twee potten, een praat in de Gallows dat de rechtse Emory Trowbridge het geweer richt op Em (Emily MacPherson), maar als Nora dat ziet, beschermt ze haar en wordt ze in haar hart getroffen. Daarna slaat hij de hand aan zichzelf. Een schokkend gebeuren. Em is later aangehouden als ze demonstreert met het Stop de Kerk-protest in de St. Patrick’s waar de mis gecelebreerd wordt door kardinaal O’Connor, de aartsbisschop van New York. En bezocht door burgemeester Koch, door hen Kots genoemd. De nieuwe burgemeester David Dinkins en Mario Cuomo, gouverneur van New York, ‘betreuren’ het protest. Als Adam en Elliot uit eigen beweging met de politie naar het bureau lopen (van de 4500 demonstranten zijn er 111 gearresteerd en dezelfde avond weer vrijgelaten) en ze niet gearresteerd worden, maar gebracht worden naar een kamer waar Em zit te schrijven en niet ophoudt, zegt een agente. Ze zal ook geen taakstraf krijgen, want ze praat niet. Ze had alleen niet met een doos moeten lopen, waarin brieven van haar vader an de kardinaal onder het motto: ‘Eminentie, leest u alstublieft de brieven van mijn vader, hij is stervende.’ Als ze de brieven wil aanbieden kan ze die beter met een touwtje aan elkaar binden en dan aanbieden, zegt een van de vriendelijke agenten. In de brieven op het bureau noemt ze Adam en Elliot haar beste vrienden. Ems vader, de homofoob, overlijdt in een hospice. Zij erft zijn huis in de binnenstad van Toronto en heeft geweigerd om het te verkopen. Vanuit het bureau nemen Adam en Elliot Em mee naar huis. Binnenkort zal Adam verhuizen naar Vermont om daar te gaan wonen met Grace en vader worden. Hij zal gelukkig worden met de uitgeefster of heeft Grace haar eigen agenda? Hoe zalu zo’n leven eruitzien. Het kan een nieuwe start zijn. Adams kans op een normaal leven, denkt hij.

En zo gaat het boek nog pagina’s lang door. Het is fascinerend, maar tegelijkertijd dodelijk, omdat het verhaal niet stopt maar veel te lang doorloopt. De verteller kent geen beperking. De omvang van het boek van 1002 pagina’s blijkt uiteindelijk veel te lang. Beter was het geweest als het in drie stukken zou worden gehakt, zodat er drie delen van plm. 333 pagina’s zouden komen of het zou sterk moeten worden ingekort, wat de leesbaarheid ten goede komt. Vergelijk het eens met De wereld volgens Garp, een fabuleus boek, van 533 pagina’s, waarmee Irving niet voor niets wereldfaam verwierf. Zo was het boek ook leesbaar gebleven. Recent las ik Inktzwart hart van Robert Galbraith (J.K. Rowling), 1180 pagina’s dik. In dit geval helemaal niet erg want Rowling is een auteur die de vaart en spanning erin houdt, een gave. Maar Irving doet dat niet. En dat is de makke van deze roman. Zoals Jan Donkers in de NRC concludeert: er ontbreekt een redacteur die het manuscript terug had kunnen brengen tot de ware proportie. Jammer dat noch de oorspronkelijk uitgever Simon & Schuster nog de Nederlandse uitgever daar serieus naar heeft gekeken. Na 612 pagina’s te hebben gelezen over homo’s, het ombouwen van een man tot vrouw, voorstelling van potten in een theater, waarbij de een praat en de ander niets zegt, de eindeloze seksuele geschillen met de kardinaal van New York. Het is een beetje te veel van het goede. Wat overheerst zijn de goed getekende hoofdpersonen, ski-ster Little Ray, haar lesbische partner Molly en de allesverteller Adam Brecker en sneeuwschoenloper Elliot Barlow die langzamerhand van intelligente man tot elegante vrouw omgevormd wordt. En de tolerante wereld om hem accepteert dat, een verdienste. Ook dat hij als bijna-vrouw de onheuse aanvallen van buiten als worstelaar moeiteloos pareert.

Het is enerzijds een heel rijk boek, maar het is ook te veel van hetzelfde. Iets dat een heel strenge redacteur had kunnen voorkomen. Wie weet was daarmee het boek gered en had het een talentvolle schrijver als John Irving behoed voor een te dik boek, overkill kan nu eenmaal killing zijn. En dat had niet gehoeven.

John Irving – De laatste skilift (in 2022 verschenen als The Last Chairlift bij Simon & Schuster) is vertaald uit het Engels door Luud Dorresteijn, Hans Kloos en Inge Pieters, 1002 pagina’s, ISBN 978 90 295 48175, uitgeverij De Arbeiderspers, € 29,99, november 2022