De kolonie mept terug - Adriaan van Dis
‘Denkoefening en leesreis’ over koloniaal ongenoegen en de tegenkrachten
Het lijkt erop alsof bij Adriaan van Dis de ‘koloniale’ kwestie er verbaal ineens uit moest
Als een eruptie uit een ondergrond waar het probleem al heel lang heeft geborreld. Maar ook met een hoofd gevuld met kennis over dat koloniale verleden en de toekomstige ‘verkleuring’ van het westen. Ik zie hier en daar overeenkomsten met de oproep van Multatuli, die ook veel te dragen heeft gehad.
De Indische duinen zijn nooit ver weg in het werk van Van Dis. In De kolonie mept terug herhaalt hij -zeker in het begin- de traumatische geschiedenis van zijn jeugd. Zijn moeder hertrouwt met een oud-KNIL-officier, een door de Japanse bezetting beschadigde man. Samen met drie dochters uit een eerder huwelijk krijgt het gezin Van Dis een repatriantenhuis toegewezen in Bergen aan Zee. Na de dood van zijn vader ‘is de tijd van elke dag rijst voorbij’. De tropen bestaan voor hem niet meer en het gezin verhuist naar het Gooi. Van Dis wil dat milieu ontlopen en gaat reizen, onder andere naar India en later Zuid-Afrika.
Rudy Kousbroek-lezing
Op dat moment in dit boek maakt Van Dis het persoonlijke algemeen. Hij tilt dit essay (dat een uitwerking is van zijn Rudy Kousbroek-lezing uit 2023) naar een hoger en algemener plan. Van anekdote naar een lees- en denkervaring na voortschrijdend inzicht in de koloniale kwestie. Hij ziet bijvoorbeeld dat Afrikaanse invloeden aanwezig zijn midden in het centrum van de witte, westerse macht, in dit geval Parijs, waar hij een tijdlang heeft gewoond.
Door zijn reizen, documentaires en heel veel lectuur over de koloniale macht van Nederland in Indië raakt hij op de hoogte van de wreedheden tijdens de politionele acties. Hij ervaart in romans en wetenschappelijke rapporten van de laatste tijd dat de kolonie als het ware terug mept met verhalen en feiten hoe het werkelijk geweest is.
Zwijgen doorbroken
Dat begon met getuigenverklaringen. Het zwijgen werd doorbroken door ex-militair en Indiëveteraan Joop Hueting. Op 30 november 1966 vertelde hij op de televisie uitgebreid voor het eerst over de oorlogsmisdaden door Nederlandse militairen. Voor het eerst! Het werd een rel, die ik me nog heel goed herinner. Die openbaarmaking leidde uiteindelijk tot de Excessennota van Cees Fasseur. Een incompleet en onjuist stuk, volgens Van Dis.
Tot zover het Indië van weleer. De bespreking van schrijvers en filosofen uit de negentiende eeuw krijgt het karakter van een college, waarin minder plaats is voor emotie. Bijvoorbeeld over de in Perzië geboren maar internationaal gevormde filosoof Jamal al-Din al-Afghani (1838-1897), die onder andere opriep: ‘Mijn broeders, sta op uit de slaap der veronachtzaming.’
Black Lives Matter
Voor het heden breidt hij de oorzaken van het koloniale ongenoegen uit met racisme (Black Lives Matter), gedwongen verplaatsingen, westerse expansiedrift en verdeel-en-heerspolitiek. Het door witte machthebbers gedomineerde wereldbeeld is anno nu aan het kantelen en daar geeft hij veel voorbeelden van, schrijvers van all over the world. Er zal over het westen geoordeeld worden, klinkt het onheilspellend uit de ex-koloniale hoek.
De kolonie mept terug is een kleine maar onmisbare samenvatting van de vele leugens die door het witte westen zijn verspreid en van de veranderde kijk op dat verleden. Schrijvers, zangers, het internet en documentairemakers vormen tegenkrachten en Van Dis is in dit essay hun woordvoerder. Ook een vorm van protest. Europa verkleurt. Misschien dat dit pamflet de verkleuring extra aanzet.
Dick de Scally
Adriaan van Dis – De kolonie mept terug. Met noten en bronvermelding, 93 pagina’s, ISBN 978 90 450 5060 7, uitgeverij Augustus (imprint van uitgeverij Atlas Contact), € 12,99, januari 2024
