De kaasfabriek - Simone van der Vlugt
Moderne roman in ouderwetse verpakking
De kaasfabriek ‘De Purmer’ is oorsprong van het verhaal en bindend element in een complex geheel
De titel De kaasfabriek riep geen hoge verwachtingen bij me op. Zou dit niet een saaie roman opleveren over kaasproductie, over rammelende melkbussen en stugge leveranciers die over een cent vallen, over harde maar eentonige arbeid, over melk en wrongel, over mannen met shovels van handen in een kaaspakhuis, omgeven door de indringende geur van honderden rijpende kazen? Mijn vermoeden is volledig door Simone van der Vlugt teniet gedaan.
De personen die de schrijfster op een heel vanzelfsprekende manier het boek laat binnenkomen, zijn allemaal verbonden met de fabriek, maar de fabriek zelf speelt eigenlijk maar een ondergeschikte rol. Hij is wel de oorsprong en het verbindend element van het verhaal, als de kern in een zenuwcel. Hoe die verbindingen lopen, is heel inventief bedacht, maar als je die gaat uitleggen riskeer je het gevaar van spoiling.
Daarnaast spelen ook allerlei ontwikkelingen een rol die het eind van de negentiende eeuw markeren. Het eerste deel van deze historische roman speelt in 1892. De adellijke Lydia Oorthuys neemt na de dood van haar ouders het initiatief om niet als rijke onbenullige wees verder door het leven te gaan, maar om samen met de alleenstaande boer Huib Minnes een kaasfabriek (de Purmer) te beginnen. Een waagstuk: hij de dagelijkse leiding, zij de financiële ‘input’. Lydia: ‘Hij mag dan een man zijn, hij heeft net zo goed hulp nodig.’ En dat In een tijd dat emancipatie in Nederland nog uitgevonden moest worden.
Behalve een florerende kaasfabriek krijgt hun samenwerking al gauw het karakter van een romance en Lydia raakt zwanger, waarna meteen ontwikkeling twee om de hoek komt kijken: ze twijfelt over een abortus. En dat in een tijd waarin vrouwen nog als tweederangsburgers werden beschouwd, wezens die zelf geen beslissingen mochten nemen buiten hun echtgenoot om. Standsverschil (adellijke dame en boer, maar een aardige boer) verhindert een huwelijk. Lydia besluit het kind te houden.
Deel 2 begint in 1913. Dochter Nora, bij wie zelfstandigheid door haar moeder Lydia met de paplepel is ingegoten, trouwt met de Antwerpenaar Ralph. Tijdens hun vlucht voor de Duitsers leert zij een andere Ralph kennen, waardoor ze weigert hem te volgen op zijn vlucht naar Engeland. Ze besluit te scheiden.
Het opvoeren van de Eerste Wereldoorlog is voor het bereiken van het nodige effect jammer. De thema’s en ontwikkelingen die Van der Vlugt in dit boek aan de orde stelt, hebben geen directe relatie met die oorlog. Die hadden ook in minder gruwelijke omstandigheden interessant kunnen zijn. Aan de andere kant zijn er een paar mooie momenten, waar menselijkheid te midden van oorlogsgeweld onverwacht zichtbaar wordt. En het waren de woorden van W.F. Hermans (diens eerste roman heette overigens Conserve), dat je in oorlogstijd en chaos des mensens ware aard kunt zien.
In De kaasfabriek komt de geschiedenis voorbij, maar het etiket historische roman laat een beetje los. Slechts ten dele is het verhaal gebaseerd op historische figuren en ontwikkelingen, blijkt uit het nawoord en de bronnenlijst. Zoals gezegd: emancipatie, abortus, geaardheid, standenmaatschappij, maar ook de stoommachine, röntgenfoto’s voor de diagnose, industrialisatie, alles komt ter sprake in een logisch verband.
Simone van der Vlugt schuwt echter, en helaas niet af en toe, het gebruik van zinnen die zo in een ouderwets kasteelromannetje passen. Nooit ga je rechtop zitten door een onverwachte zin of een prikkelende beeldspraak. Veel dialogen lijken op een voor te lezen script. De kaasfabriek is een interessant bouwsel dat vraagt om een steviger stijl en redactie. Nu is het boek een prachtig cadeau, maar de verpakking kan veel beter.
Dick de Scally
De auteur
De schrijverscarrière van Simone van der Vlugt (Hoorn, 1966) omspant zo’n 25 jaar en enkele tientallen boeken. Op haar lijst met werken staan thrillers, historische romans en (samen met haar man Wim van der Vlugt) reisboeken, bijvoorbeeld over Portugal. Haar boeken zijn vele malen bekroond en ook in het buitenland bestaat grote belangstelling. Vooral het recente Nachtblauw, een roman over de ontstaansgeschiedenis van Delfts blauw, is een groot succes. Simone heeft twee kinderen en woont in Alkmaar.
Simone van der Vlugt : De kaasfabriek, uitgeverij. Ambo/Anthos, Amsterdam, ISBN 978 90 2635163 1, 395 bladzijden, gebonden € 22,99, augustus 2020.
