De hemelproef - Olli Jalonen
De apotheose van een verhaal over de man die iedere 75 jaar een planeet laat terugkeren
Fascinerende historische roman over kleine Angus en sterrenkundige Edmond Halley
In het midden van de Atlantische Oceaan gelegen eiland St. Helena heeft de achtjarige Angus veel geleerd van de Engelse sterrenkundige Edmond Halley in het jaar 1679 dat hij op het eiland verbleef. Overdag moet hij vanuit een kijkgat in een boom vogels tellen en ’s nachts de positie van de sterren markeren. Voor klapwiegende vogels als weidevogels, bruine duiven of rotsvogels laat hij een tarwekorrel in een kom vallen. Voor scherende vogels als zwaluwen, haviken of fregatvogels pompoenpitten met de vorm van een ovaal oogje. Voor spurtvogels, zoals de spillepoten van de grasvlakte een rijstkorrel en voor de vreemde exemplaren in het kreupelhout een gedroogde erwt. Op de plek waar Halley ’s nachts met zijn telescoop de hemel afspeurde naar sterren, en dat nu Halleys Mount heet, telde hij maar liefst 341 sterren.
Met ‘meneer de dominee’ gaat Angus de bergen in op zoek naar bijzondere planten en interessante kruiden. De dominee houdt het amper vol. Dan verklapt hij Angus dat hij graag wil dat zijn moeder en de kinderen met zijn zus Ann en haar zoontjes Adam en Thomas in het huis naast het zijne komt wonen op zijn erf. Want hij kan het goed vinden met zijn moeder Catherine. Hij heeft de avond ervoor een gedichtje geschreven en leest hardop:
Aan Catherine,
Mussenvlucht en bloemengeur:
Jouw schoonheid is de bron des levens.
Eeuwige vreugde van zoete zomer,
Bezadigde herfst, lentebeek.
Angus weet niet wat te zeggen en staart maar naar de grond, hij weet niet of zijn moeder wil wat de dominee suggereert en volgt de dominee op zijn pad.
De auteur
Olli Jalonen (Helsinki, 1954) studeerde sociale wetenschappen en woonde lange tijd in Zweden en Ierland. Hij is een van de belangrijkste auteurs in Finland. Zijn werk werd in meerdere talen vertaald. Voor De hemelproef ontving Jalonen de Finlandia Prijs – het was daarmee de tweede keer dat hij Finlands meest prestigieuze literaire onderscheiding won.
Dan nemen Catharine en haar kinderen hun intrek in het kleinste huis van het Erf met de Twee Huizen. De buren zijn niet allervriendelijkst als Angus met zijn moeder Catherine, zus Ann en de tweeling Adam en Thomas daar komt wonen naast het grote huis van de dominee die slaapt bij zijn moeder. Plotseling wordt hun leven verstoord als Thomas verdwijnt, waar ze ook zoeken, hij is spoorloos. Ook Adam was even zoek, maar Angus vindt hem bij de rotsen. Adam kan alleen maar huilen, niet praten.
Dan komen ’s nachts allerlei lieden in het huis bijeen waaronder opstandige boeren. Ze praten over wetten en verordeningen die veel verder zouden moeten zijn dan tien jaar geleden want toen heeft de koning een decreet uitgesproken over het eiland dat dezelfde status heeft gekregen als het graafschap East Greenwich in Kent. Heftig protest is er tegen de gouverneur die opereert op gezag van de handelscompagnie maar de verordeningen mogen niet boven de wetten en verordeningen staan van Londen vinden de opstandigen.
De dominee schrijft zelfs een fel pamflet, maar nadat de bijeenkomsten plotseling zijn afgelopen is hij bang dat hij hiervoor gepakt wordt en Angus verbergt het pamflet in de varkenszak met de ritselende blaadjes hoog in de stam zijn uitkijkboom verborgen onder een dik schild van twijgjes.
De gouverneur neemt wraak op de opstandigen. Niet rechtstreeks op hen, maar wel op hun slaven. Zo wordt uit het huis van Adam Dennison de oude huisslaaf Oliver gehaald en gemarteld en getuchtigd en uit het huis van meneer Greenacre de slaaf John. Ze liggen beiden te kermen op de grond. Later worden Adam en zijn onschuldige broer Allen Dennison in de kerker gezet. Vijftig mannen marcheren met de koninklijke vlag naar de poort van James Fort. De moed daartoe hebben ze getapt uit het arakvat. ’s Nachts heeft het garnizoen het huis van William Bow bestormd. Een van zijn mannen is omgekomen, de rest onder wie Bowyer ook, is gevangengezet. Gouverneur Blackstone wil laten zien wie de baas is en zegt dat hij namens de Handelscompagnie handelt.
Dan heeft de predikant met moeder Catherine beslist dat de twaalfjarige Angus met een boot mee moet naar Engeland en Halley moet vertellen hoe het op St. Helena gesteld is. Dan weet Angus nog zijn pamflet te verbergen. Angus gaat mee op het schip de Berkeley Castle als verstekeling. De bootsman die als beloning twee uur lang een kort nummertje maakt met zus Ann, laat hem hoog in het kraaiennest klimmen en na ruim een week wordt hij ontdekt en direct aan het werk gezet op de werkplaats van de ruwe Merrill. De kapitein merkt wel dat hij slim is en kan rekenen en schrijven. Zo moet hij verlicht door Tommy het ruim in en het aantal slaven, mannen, vrouwen en kinderen, tellen. Angus, zoon van Steven uit Deadwood, is een is in een tussenhaven aan boord gekomen laat de kapitein noteren in zijn logboek
Als ze bij een soort duivelseiland zijn, dat Ascension heet, ziet hij water uit een groene berg tussen de rotsen komen, een soort waterval – iets dat anderen niet zo scherp zien als hij – en de kapitein is wel blij met hem. Twee oude slaven, een man en een vrouw worden achtergelaten op het eiland, de oude matroos Harrison geeft hun nog een kruik water mee. Vroeger gaven we ze nog een paar dagen mondvoorraad en water mee, zegt hij.
Wanneer de slaven voor de kust zijn overgeladen op een schip dat naar West-Indië vaart moet Angus slavenwerk overnemen zoals het wegpompen van water dat binnen blijft stromen in het oude schip dat zijn laatste vaart heeft voordat het naar de sloop gaat. Het sop klotst rond zijn enkels.
Eenmaal in Engeland loopt Angus zo de loopplank van het schip af, niemand geeft hem meer bevelen. Eenmaal aan wal vraagt hij hoe hij in Islington komt. Dan vindt hij na lang lopen het huis van Halley en klopt aan bij de voordeur. Mary Halley wil de zoon van Steven uit Deadwood in St. Helena niet in het huis hebben, ze vermoedt dat Angus’ moeder Catherine een affaire heeft gehad met Halley (zeker omdat ze moeilijk zwanger raakt met een reeds overleden kind is ze vermoedelijk jaloers op haar). Maar Halley beschermt Angus. Hij mag voorlopig op het dak slapen dicht bij de instrumenten zoals de telescoop die Halley al maanden niet meer gebruikt heeft. Toen zijn vader, koopman Edmund Halley op 5 maart 1684 vermist raakte en op 17 april vermoord werd gevonden, met vervormd gezicht en aan één oog lelijk toegetakeld, zo wordt beschreven in een door E. Mallet gedrukt verhaal hoe hij werd aangetroffen op het landgoed Temple nabij Rochester, Kent.
Vanuit het dak kan Angus, duizelingwekkend hoog, heel Londen bekijken, inclusief de traag stromende Thames die als een zwarte geul kronkelt tussen alles heen. Halley zegt nog geen tijd te hebben gehad om de brief die Angus meenam van de dominee Martin Burch over de situatie op St. Helena te bespreken bij de handelscompagnie dan wel in de Royal Society, omdat hij de brief kwijt is geraakt en hem nergens meer kan vinden. Angus heeft de tekst van de brief onthouden en citeert hem van begin tot eind inclusief de beschuldigingen naar de gouverneur Blackstone toe.
Halley zegt hem te zien als zijn assistent en vertrouwenspersoon die hij verder gaat opleiden. Zijn vrouw Mary tolereert hem nu in het huis, veel steun krijgt hij van kokkin Beth. Binnenkort mag Angus mee met Halley op expeditie. Helaas gaat zijn vroegere assistent Clarke ook mee, die maakt vervelende opmerkingen over Angus en duwde hem bijna van het hoge dak af de diepte in. Om hem minder bang te maken doet Halley twee keer hetzelfde om hem daaraan te laten wennen. Bij Halley voelt Angus zich veilig en vertrouwd.
Met Halley en Clarke zijn ze dagenlang onderweg met de paardenkar getrokken door het paard Silby. Op naar de top van de Snowdon, de hoogstgelegen berg in Wales. Caswell heeft de hoogte berekend op 3720 voet. Op weg naar de top moeten ze Clarke achterlaten, die het niet langer volhoudt. Angus voelt dat hij krachtiger en sterker is dan de vervelende aansteller Clarke en heeft daarvoor een groot gedeelte van zijn bagage en technische apparatuur gedragen. Op de top berekent Halley de hoogte op 3300 voet en de luchtdruk op 26,1 duim kwikdruk. Ze zien vanaf het dak van Wales op de top van de Snowdon de hoogste bergen van Ierland. Angus vraagt Halley of ze vanaf hier ook het eiland Sint-Helena kunnen zien en of zijn moeder Catherine, met de dominee en broertje Adam ooit nog naar Engeland mogen komen. Halley kan niet beloven dat dat gebeurt. Sint-Helena zien vanaf deze top, dat niet, maar wel vanaf heel grote hoogte. Want de afstand is maar een vijfde van de aardomtrek, zegt meneer Halley.
Dan vertelt Angus hem nog dat hij vroeger experimenteerde met vissenblazen in Sint-Helena en later in het huis van Halley is Islington met de kabeljauwblazen die tot aan het plafond in de keuken stegen. Waarna hij waterdicht raampapier met de onderkant open verwarmde met brandende spaanders, waarna deze de lucht inging waarbij door omstanders werd gesproken over ‘de komeet van Londen’. Halley vraagt of hij dat experiment wil herhalen, want net als bij Halley gaat hij naar de rand van de mogelijkheden, daar wil hij op af.
Dit is het slot van een prachtige sfeerrijke roman over het leven in de zeventiende eeuw, die in het begin aarzelend van start gaat maar culmineert in een fascinerende enerverende en avontuurlijke historische roman. Een ode aan sterrenkundige Edmond Halley, de naar hem genoemde komeet is iedere 75 jaar vanaf aarde te zien. Zet u de eerstkomende keer, op 28 juli 2061 in uw agenda? Ik ben bang dat ik zelf niet meer zal meemaken…
Olli Jalonen – De hemelproef (verschenen in Finland onder de titel Taaivaanpallo bij Otava in 2018) is vertaald uit het Fins door Sophie Kuiper, ISBN 978 902395950 2, 461 pagina’’s, uitgeverij Mozaïek € 23,99, maart 2021
Leestip: Voor wie meer wil lezen over sterrenkundigen en astronomen: lees ook de historische detectiveroman van Paul Murdin De astronoom en de gazelle, een biografische historische roman over de Franse astronoom François Arago, ISBN 978 90 5429 311 8, verschenen bij uitgeverij Conserve, vertaald uit het Engels door Renée Vink, 246 pagina’s, € 22,50, te bestellen bij uw boekhandel of via www.conserve.nl
