De filosofes - Rebecca Buxton en Lisa Whiting
Portretten van 20 filosofes van ca. 400 voor Christus tot heden
Grote vraag: wat maakt een filosoof vrouwelijk(er)?
Dat is nou mijn guilty pleasure: lezen en bladeren in verzamelwerken die een (beredeneerde) opsomming geven van mensen of zaken van enig belang. Uitgezonderd zijn natuurlijk de zogenaamde oudejaarslijstjes met onbenulligheden als de 10 dieren met de dodelijkste beet, of zoiets.
Ander, zinnig voorbeeld. Kunt u tien vrouwen noemen die bekend zijn geworden als filosoof? Het lukte mij niet, ik kwam niet verder dan vijf namen (die toevallig in deze canon staan). En dan nog. Wat was hun bekendste werk, welke gedachten hebben zij ontwikkeld? Terwijl er in de loop der eeuwen honderden, zo niet duizenden vrouwelijke filosofen zijn geweest.
Bovenstaande wijsheid heb ik uit het boek dat ook mijn leemte in kennis van en over filosofes opvult: De filosofes, samengesteld door Rebecca Buxton & Lisa Whiting. Het bevat twintig profielen of portretten van filosofes, geschreven door twintig verschillende wetenschappers.
Waarom kennen wij die niet? Zijn vrouwen over het algemeen minder filosofisch ingesteld? Hebben zij geen systeem kunnen ontwikkelen, waarmee uitgevers hun boeken op de markt brachten? Nee, dat is het niet. Er is hen, volgens de inleiding, geen recht gedaan. De geschiedenis van de filosofie is geschreven door blanke filosofen en daardoor zijn vrouwen daarin ondervertegenwoordigd.
Plato was een uitzondering. In Politeia (de Staat of het Bestel, 380 v. Chr.) stelt hij bij monde van Socrates, dat er getalenteerde en intelligente vrouwen gekozen moesten worden om naast mannen als bestuurder te werken. Het beeld dat grote filosofieboeken schetsen is dat vrouwen niet aan Plato’s voorspelling hebben voldaan. Geen grote denkers in de vrouwenwereld, met die gedachte rekent dit boek af.
De wetenschappelijke status van dit boek wordt direct bewezen door de opsomming van die standaard filosofieboeken, waarmee tegelijk gezegd wil zijn dat bij het bestuderen van die twintig vrouwelijke filosofes een zekere wetenschappelijke voorkennis is vereist, alleen al door de filosofische terminologie. Gelukkig is (bijna) alles via Wikipedia opzoekbaar.
De vraag wordt dan: wat maakt een filosoof vrouwelijk. Vroeger werden vrouwen nogal eens buiten het vakgebied gehouden, omdat zij als ‘geleerde dames’ werden gezien. Om het terrein van de filosofie te vergroten hanteren de redacteuren een brede definitie. Daarmee vallen vrouwelijke onderzoekers met intellectuele scherpzinnigheid ook binnen de boot.
Ontwikkelen zij andere theorieën, stromingen, opvattingen, meningen dan mannen, of is het vrouwelijk zijn toeval. Moeilijk te zeggen, zonder de mannelijke filosofen bestudeerd te hebben. De aard van de filosofen uit dit boek is complex, uitdagend, vaak inspirerend en controversieel. Maar dat geldt toch voor alle filosofen die enigszins naam hebben gemaakt in de geschiedenis van de filosofie.
Want ook zij, onder andere Edith Stein staat erin, Hannah Arendt, Simone de Beauvoir, Iris Murdoch, Angela Davis, precies de vijf die ik voordat ik het boek kende kon opsommen. Daar is nu verandering in gekomen. En als ik meer wil is er een lange lijst vervolgliteratuur.
Terzijde, wat een speelse voorkaft heeft dit boek. Waarom zijn de vijf portretjes van Edith Smith niet ook bij het betreffende profiel opgenomen?
Dick de Scally
Over de redacteuren
Rebecca Buxton doet promotie-onderzoek aan de Universiteit van Oxford. Speerpunt zijn de politieke rechten van vluchtelingen en immigranten.
Lisa Whiting is beleidsonderzoeker op het gebied van praktische ethiek. Beiden werken in het Verenigd Koninkrijk.
Rebecca Buxton & Lisa Whiting -De filosofes (het in 2020 oorspronkelijk verschenen boek bij uitgeverij Unbound in Londen onder de titel The Philosopher Queens werd vertaald uit het Engels door Anne Marie Koper), 191 pagina’s. ISBN 978 94 9321906 9, uitgeverij Lontano, maart 2022.
Te bestellen bij de boekhandel of via www.uitgeverijlontano.nl
