Conserve's Leessite

Lotte volgt op de Camino het spoor van haar Bosnische man Emil en ontdekt zijn tot nu verborgen oorlogsmisdaden

Hij blijkt niet te zijn die hij is en pleegt onderweg zelfmoord, een fascinerend verhaal dat de Publieksprijs van 2023 won

Dit boek is al rijk in de prijzen gevallen. De Camino was in 2022 de winnaar van de Hebban Thrillerprijs en won in 2023 de Publieksprijs van de CPNB. Miljoenen hebben inmiddels de weg naar Santiago de Compostela lopend, fietsend of autorijdend gevonden. De weg die gelopen wordt, soms om boetedoening te doen, soms om een fysieke prestatie te leveren. De een doet het in een keer, de ander in termijnen. In de Santiago de Compostela-bibliotheek die ik uitgaf, wandelen Jan en Cootje Houdijk in Naar de Ware Jacob van Hoogerheide naar Compostela, doet Jan Pijbes het als Pelgrim met creditcard of Fons Peters op de fiets in Pelgrim met pedalen en rijdt Hans Keller met de auto, ingeleid door Cees Nooteboom in Geschiedenis van een tocht. En vertelt Mireille Madou over de mirakelen in Het verhaal van de heilige Jacobus en de wonderen van de Camino de Santiago. Wie de ervaring eenmaal heeft opgedaan, weet dat het gaat om de weg ernaartoe, dat is de optimale beleving, met mooi en slecht weer, geteisterd door elementen. Dat werkt louterend voor de mens.

Ontredderd achtergelaten

Deze Camino is het verhaal van Lotte Bonnet, een 44-jarige chocolatier die al jaren gelukkig woont met een uit Bosnië afkomstige man. Die nadat hij maagkanker had is geopereerd en vijf jaar schoon is. Om dat te vieren loopt hij een deel van de Camino naar Santiago de Compostela en begint in Le Puy-en-Velay. Hij pleegt onderweg zelfmoord. Lotte en zijn zonen Stefan en Joran, ontredderd achterlatend. Nog gekker wordt het als ze ontdekt dat Emil niet werkelijk Emil Jukic heet, want die is al in 1995 in Bosnië gestorven tijdens de burgeroorlog. Heeft Emil iets verborgen wat Lotte niet weet? Ze laat het onderzoeken door Omer Zecinic, een ervaren oorlogsonderzoeker, met wie ze spreekt in Sarajevo. En heeft contact met Selma Jensen, een hoogleraar aan de UvA die ook oorlogsmisdaden onderzoekt en zelf uit Bosnië komt. ‘Jukic klinkt Kroatisch,’ zegt ze. Lotte strooit bij de loslaatceremonie zijn as uit bij een rivier uit zijn jeugd, samen met haar beide zonen. Lotte woont op een boerderij in Limburg waar ook Emils Poolse vriend Paul, een succesvolle ondernemer, komt wonen met haar pleegdochter Caroline. Als ze besluit zelf ook de Camino te gaan lopen, dezelfde route die Emil is gegaan, vraagt hij haar de dag voor vertrek ten huwelijk, iets om over na te denken tijdens het lopen, reageert ze.

Over de auteur

Anya Niewierra (Kerkrade, 1964) schreef eerder de prijswinnende thrillers Vrij uitzicht, Het Dossier en Het bloemenmeisje. Met De Camino won ze de ThrillZone Award voor best Nederlandstalige thriller en werd ze uitgeroepen tot Hebban Favoriet van het jaar. Ze woont, schrijft en schildert afwisselend in Zuid-Limburg en de Pyreneeën.

Heen en weer

Dit boek flitst heen en weer tussen het lopen op de Camino in het voetspoor van Emil en het onderzoek dat Lotte doet naar zijn verleden en zijn brieven over die periode. Maarschalk Josip Tito had tot zijn dood in 1980 het Joegoslavische volk onder controle en gaf de zes deelrepublieken Slovenië, Macedonië, Montenegro, Kroatië, Servië en Bosnië-Herzegovina een mate van zelfbestuur. Bij de dertiende verjaardag van vriendje Milan, vertelt diens oma over de gruwelijkheden van het Kroatische dodenkamp Jasenova, waar de Kroatische ustasa honderdduizenden Joden, Roma, Sinti, communisten en Serviërs heeft afgeslacht. Misschien is dat wel een voorbode van de gruwelijkheden tussen 1990 en 1995 alstoen de Serviërs, Bosniërs en Kroaten elkaar vermoorden. Zoals in 1992 in kazerne Viktor Buhanj in Sarajevo oorlogsmisdaden zijn begaan tegen Bosnisch-Servische burgers en de Serviër Ratko Mladic zich de slager van Srbrenica toont terwijl de wereld toekijkt. Omer Zecinic vertelt Lotte dat de werkelijke Emil deel uitmaakte van een paramilitaire militie en dus mogelijk ook oorlogsmisdaden heeft begaan. Waar hebben die littekens als strepen op zijn rug mee te maken? Omer zal haar documentatie sturen, zowel naar een Frans postadres op de Camino en naar Nederland. De dag erop meldt zijn secretaresse Naida Delic dat hij begin die avond op zijn hotelkamer in Banja Luka is doodgeschoten. De koffer met o.a. documenten voor haar is gestolen en ook in zijn kantoor is ingebroken. Ze zal zijn werk, het vinden van dierbaren, voortzetten. Of Lotte nu nog post zal krijgen met Zecinic’s documenten is de vraag.

Lastig, dus opruimen

De tocht over de Camino wordt haar in ieder geval niet gemakkelijk gemaakt, plotseling vallen er stenen van een rots. Een fluitsignaal weerhoudt haar ervan door te lopen. Maar als het niet anders kan, zal ze worden aangereden of verdronken in een moeras, concludeert Boris. Ze wordt als lastig ervaren omdat ze te veel van het verleden wil weten. Hij logeert in hetzelfde hotel als zij en zal proberen haar voor zich te winnen, dan kan hij haar acties beter voorspellen, maar eerst wil hij haar proberen met haar te neuken.

Als Lotte bijna wordt doodgereden door een wit busje en de Franse pelgrim Solange in plaats van haar sterft in de door haar geboekte hotelsuite, blijkt dat de moordenaar zelf is omgekomen met het busje als hij tijdens een afdaling de controle verliest over het stuur. Zijn identiteit heeft inspecteur Roland Huret ontdekt. Het is Mikhail Mijkovic (eigenlijke naam Radko Kovac), die destijds met Emil in het azielzoekerscentrum heeft gezeten in Keulen waar hij mogelijk betrokken is bij het doodrijden van dossierhouder Sabine Ehring. Hij is ook lid geweest van een Bosnisch-Servische Militie en mogelijk bang dat Lotte zijn ware identiteit kan ontdekken, omdat Emil ook in een militie heeft gezeten onder een andere naam.

Oorlogsfotograaf

Mikhail is in zijn moordlust afgeremd door Boris die ook bij haar in het hotel zit, beter bekend als de (oorlogs)fotograaf Nicolas Arnaut alias Nijaz Arnautovic, die foto’s heeft gemaakt van de oorlog in Bosnië. Nicolas heeft Lotte geen woord gezegd over zijn tijd als oorlogsfotograaf terwijl ze samen het bed hebben gedeeld. Na het herdenken van de plek in de natuur, waar Emil voor het kruis zelfmoord heeft gepleegd, besluit Lotte zo snel mogelijk terug te gaan naar huis. Misschien kan het document dat Omer Zecinic na haar huis gestuurd heeft (als het komt) uitsluitsel geven over Emil’s ware identiteit. Nicolas stuurt haar een uitgebreide brief om uitleg te geven over de reden waarom hij haar het verhaal over de ware achtergrond niet kon vertellen. Hij wil graag met haar de weg vervolgen die ze nu niet kunnen inslaan.

Lotte krijgt nog een klap te verwerken als ze ontdekt dat Paul, de man van haar overleden jeugdvriendin Marjo die moeder is van haar pleegkind Caroline, geen Pool is. Maar eveneens uit Bosnië komt, ook een andere naam heeft en bij dezelfde militie heeft gezeten als Emil. Paul heeft haar ten huwelijk gevraagd, maar ze kan onmogelijk met hem leven, gezien zijn achtergrond. Dat zegt ze hem eerlijk. Die klap en de ontdekking wie hij werkelijk is, grijpen hem aan. Zijn leven is verwoest, voorbij.

Happy end

Er is toch een happy end in het boek. Door het contact met Nicolas. Ze kan, zegt hij, het oudejaar afsluiten door de laatste minuten van het jaar te besteden aan videobellen met hem. En dat doet ze, in pyjama en zonder make-up. Tenslotte is liefde meer dan het uiterlijk. En ze hebben nog drie minuten… Die kans laat ze niet onbenut.

Anya Niewierra – De Camino, 375 pagina’s, uitgeverij L.S. Amsterdam, 22^ste druk, juni 2022, E 15,00