Commandeur van de Kaap - Joyce Bergvelt
Historische roman over Simon van der Stel (1639-1712)
Commandeur van Kaap de Goede Hoop en ‘stichter’ van Stellenbosch
Hoewel het verhaal van Simon van der Stel het grootste en belangrijkste deel van de roman uitmaakt, besteedt Joyce Bergvelt in de eerste helft van de roman veel aandacht aan de voorgeschiedenis van de familie Van der Stel, hun verblijf op Mauritius, Nederlands-Indië, hun terugkomst naar Nederland en de definitieve reis van Van der Stel naar Zuid-Afrika. Het maakt het verhaal compleet.
Er wordt dus veel gereisd, veel bediscussieerd, veel afspraken gemaakt en veel en vaak hartstochtelijk afscheid genomen om lange overtochten te maken. Dat die vooral saai waren, wordt wel even aangestipt, maar als lezer kun je daar veel bij voorstellen.
Karakter als diplomaat
Door allerlei omstandigheden, onder andere de vele verplaatsingen, verandert het toezicht op de drie kinderen Van der Stel (onder wie Simon) nogal. Misschien dat de zelfstandigheid van Simon daardoor versterkt wordt. Want al op jonge leeftijd toont hij het karakter dat hij nodig zal hebben als diplomaat en later commandeur van de Kaap. Ook door de ogen van anderen: ‘Zijn oprechtheid en oplettendheid, zijn intelligentie, de vragen die hij haar stelt, het feit dat hij alles wil weten.’
De geschiedenis van Simon van der Stel en zijn bewind op Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika is verweven met de Vereenigde Oostindische Compagnie, de eerste multinational ter wereld. Behalve een levendig beeld van het werk van de VOC komt natuurlijk ook de slavernij aan bod. Het is opvallend dat de slavenhouders op de Kaap in een goede verstandhouding omgaan met hun slaven. Toegeeflijk en op voet van samenwerking vaak. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat de slaven bij de kinderen mogen blijven als die in een weeshuis moeten worden opgenomen.
Toegeeflijk, ook streng
Toegeeflijk en soms op voet van samenwerking, totdat er een paar ontvluchten en gestraft moeten worden. Dan laten de blanke heersers hun ware gezicht zien. Een dergelijke afstraffing speelt ook een rol in het leven van Susanna van Ceylon, de huisslavin van Simon van der Stel (die overigens honderdvijftig slaven bezat!). Zelfs Simon is dan de hardvochtige slavendrijver, zelfs tegenover zijn favoriete slavin Susanna.
Levendige dialogen
Als je de stambomen bekijkt, blijken de familierelaties behoorlijk ingewikkeld, maar geraffineerd laat de schrijfster ze in het verhaal soepeltjes in elkaar overlopen. Het verhaal wordt als het ware voortgestuwd door levendige dialogen, een enkele keer afgewisseld door meer officiële schrijftaal (verheugd in plaats van blij) of door een scene die zo uit een kasteelroman komt. Erg storend is dat zeker niet.
Dat afkomst en ras een doorslaggevende rol spelen, is geen nieuwe informatie. Ze bepalen daar en toen je toekomst. Wel weet de auteur die zaken heel natuurlijk te verweven in het verhaal van Simon, als blijkt dat hij op het gebied van afkomst een groot geheim met zich meedraagt, waar de eerdergenoemde Susanna slinks gebruik van maakt.
Schaamteloos uitgebuit
Huiselijk geweld, huwelijken die op barsten staan en geruchten van ontrouw die expres verspreid worden; slavinnen die de mannen het hoofd op hol brengen en Hottentotten, de oorspronkelijke bewoners, die door de blanke expansiedrift schaamteloos worden uitgebuit; liefdes- en handelsperikelen die in elkaar overlopen. In deze historische roman komt het hele leven van de koloniale klasse uit de zeventiende eeuw voorbij.
De overvloed aan verhaal leest toch soepel weg. De situatie op de Kaap en het begin van de wereldberoemde wijngaarden van Constantia, die nog steeds klassewijnen leveren, en de stichting van Stellenbosch (Stelsche Bos), het lukt Joyce Bergvelt je het verhaal in te trekken en dat is een rijke verdienste.
Dick de Scally
De auteur
Joyce Bergvelt schreef al eerder over de VOC. In 2015 debuteerde zij bij uitgeverij Conserve met de historische roman Formosa voorgoed verloren.
Joyce Bergvelt – Commandeur van de Kaap – Historische roman over het leven van Simon van der Stel, 336 pagina’s, ISBN 9789 460 229 985. Met Verantwoording, nawoord, historische tijdlijn Simon van der Stel en stambomen, uitgeverij LM Publishers, € 24,50, juni 2022
