Askruis - Antoine Sénanque
Roomse terreur in middeleeuwse kloosterorden met intrigerend plot
Askruis doet volgens de kaft denken aan Umberto Eco’s roman De naam van de roos. Dat klopt wel enigszins. Tijd, plaats, milieu en conflicten tussen strenge Franciscanen en iets lossere Dominicanen zijn overeenkomsten, maar in Eco’s misdaadroman gaat het ook om de speurtocht naar de dader van een moord. Bij Sénanque gaat het om de misdadige speurtocht naar ketterij en de oorsprong van de pest.
Raamvertelling
Eigenlijk begint de roman als een raamvertelling. Twee monniken van een klooster in het Franse Languedoc, Antonin en Robert, worden door hun prior Guillaume naar Toulouse gestuurd om speciaal perkament te kopen, waarop Guillaume zijn levensverhaal door Antonin wil laten kalligraferen. Maar in diens leven speelt de Dominicaan, theoloog en filosoof Meester Eckhart zo’n overheersende rol, dat de teksten van Guillaume eigenlijk de biografie van Meester Eckhart (ca 1260-1328) vertellen. Eckhardt wordt aan het eind van zijn leven door de (groot)inquisiteur van ketterij beschuldigd. Het slimme (literair gesproken) van Sénanque is dat hij die ‘raampersonages’ (Antonin, Robert, Guillaume) in de intrige rondom Eckhart steeds meer een actieve rol laat spelen. Tot verraad, ontvoering, vlucht en broederschap aan toe.
Ketterij
Het bewogen leven van Guillaume en het contact met Eckhart begint al in de Sorbonne te Parijs, de beroemde (en nog bestaande) universiteit, waar studenten en theologen fel tegenover elkaar staan. Sénanque: ‘Filosofische overtuigingen leidden ook tot kneuzingen.’ De raadselachtige zinnen die Eckhart tijdens zijn colleges en voordrachten aan de Sorbonne hanteerde, worden hem later voor de voeten geworpen als vermeende ketterij. ‘Hij neemt de afstand tot het verhevene niet in acht.’ Aldus de inquisiteur.
Roomse kerk
Er is trouwens erg veel theologisch discours in Askruis, wat soms de gang van het spannende verhaal een beetje afremt. Maar binnen de kloosters is er ook twijfel aan de monniksopdracht, onder andere bij Guillaume: ‘Is het werkelijk de zin van het leven om één te willen worden met God?’ Verder lijkt Sénanque heel goed bekend met de middeleeuwse structuur van de Roomse kerk in Europa, voor zover ik dat als leek kan beoordelen.
Inquisiteur
De inquisiteur, wiens argwaan is gewekt over het schrijfwerk van Guillaume, wil elke week van kopiist Antonin een brief ontvangen waarin staat wat prior Guillaume heeft gedicteerd. Om zijn eis kracht bij te zetten laat hij broeder Robert ontvoeren en zet hem in de meest onmenselijke omstandigheden gevangen. Terreur van het sadistische soort. Een ander punt waarom de inquisiteur nieuwsgierig is naar de teksten van Guillaumes is de verdenking dat hij de oorsprong van de pest gaat onthullen. Meer hier vertellen zou een spoiler zijn, maar feit is volgens Sénanque dat de Dominicanen daar een rol in hebben gespeeld.
Mystieke liefde
Een derde struikelpunt dat tegen Eckhart gebruikt wordt, is zijn mystieke liefde voor de mystieke non Mathilde, die werelds mooi kan zingen. Hij bewondert haar, wat door de inquisitie uitgelegd wordt als wereldse liefde. Eckhart wordt – grof gezegd – kapot gemaakt, maar niet op de brandstapel. Zelfs Mathilde wordt in die intrige het slachtoffer, waarna de titel Askruis betekenis krijgt. In hun soort zijn de beschuldigingen en verdedigingen van de partijen scherpzinnig, op scherpslijperij af, alleen dat vonden de willoze slachtoffers niet.
Omstreden
De Roomse kerk is in de roman een kliek, ontdaan van oprechtheid en genegenheid, van menselijkheid. Zelfs de rol van de paus is omstreden.
Dick de Scally
Over de auteur
Antoine Sénanque (1959) studeerde geneeskunde. Later ging hij geschiedenis studeren aan de Sorbonne. Als schrijver debuteerde hij in 2004 met ‘Blouse’, een aanklacht tegen de geneeskunde. Askruis is zijn meest recente roman en de eerste die in het Nederlands vertaald is.
Antoine Sénanque – Askruis. Ambo/Anthos, uit het Frans vertaald door Noor Koch, ISBN 978 90 263 6728 1, 358 pagina’s, € 24,99, juli 2024
