Conserve's Leessite

Werden de Franse koning en de hertog van Aquitanië met hetzelfde gif gedood?

Eleonora van Aquitanië blijkt een oersterke vrouw te zijn, ze werd zelfs 82

Na de succesvolle trilogie De stilte van de witte stad, De riten van het water en De heren van de tijd en drie andere historische romans die hier niet zo bekend zijn, komt Eva García met een nieuw boek over een heel ander onderwerp: Eleonora van Aquitanië, dochter van de hertog van Aquitanië Willem X, zoon van haar grootvader Willem IX hertog van Aquitanië, bijgenaamd Willem de Troubadour. De tocht van Willem X naar Santiago de Compostela in 1137 wordt ook beschreven in Marcabru – Troubadour, huursoldaat en vrouwenhater van Hanny Alders, in 1992 verschenen bij uitgeverij Conserve. Marcabru de troubadour vergezelt Eleonora’s vader op zijn tocht. Ook Eleonora’s oom Raymond (Ray) van Poitiers, al op haar dertiende haar minnaar, komt in Marcabru voor.

In Aquitanië – Land van water zijn zowel Eleonora als Ray afwisselend aan het woord. Eleonora’s vader Willem X, hertog van Awquitanië is vergiftigd. Hij zou water hebben gedronken dat vergiftigd bleek te zijn. Hij stortte ineen, alsof de bliksem hem had getroffen, voor het hoofdaltaar van de kathedraal van Santiago de Compostela, waarvan het interieur van hout is. Naderhand was zijn lichaam opgeblazen en donkerblauw gekleurd. Ik was daar zoveel eeuwen later om het beeld van Jacobus te omhelzen, daarvoor mijn handdruk te zetten in het marmer bij de ingang en de legendarische pelgrimsmis met het grote wierookvat op zondagochtend mee te maken. Als Willem sterft is Eleonora nog maar dertien en wees. Haar moeder Aenor van Châtellerault is gestorven en ook haar broertje Aigret, voorbestemd om hertog van Aquitanië te worden. Nu heeft ze alleen nog haar zusje Aelith. Ze is al op haar achtste verkracht door twee Capetingers, van het Huis Capet van de Franse koningen. Mogelijk in opdracht zijn geweest van koning Lodewijk VI, die ook betrokken zou kunnen zijn bij de vergiftiging van haar vader. Hij aast erop om Aquitanië in te lijven.

De auteur

Eva García Sáenz de Urturi (Vitoria, 1972) woont sinds haar vijftiende in Alicante, waar ze aan de universiteit werkt. Er zijn al meer dan twee miljoen boeken verkocht van haar trilogie van De witte stad, ook zijn er vertaalrechten wereldwijd verkocht en is er een verfilming (te zien op Netflix) gerealiseerd. Voor Aquitanië won ze de prestigieuze Premio Planeta in 2020.

Eleonora denkt wraak op hem te nemen als ze trouwt met zijn zoon Lodewijk VII. Volgens de legende zou de oude Franse koning onder dezelfde geheimzinnige omstandigheden gestorven zijn als haar vader met hetzelfde vergif. Voorlopig heeft Eleonora, die Raymond van Poitiers, Lia noemt, alle vertrouwen in haar oom en minnaar. Ze ontmoeten elkaar in het geheim in het bos. Eleonora verkleed als bediende of staljongen. Ze had lang haar mond gehouden, maar begon voor het eerst weer te spreken. Eleonora’s vader was een broer van Ray, maar ook een vaderfiguur voor hem. ‘We moeten nu bedenken welke stappen we ondernemen om Aquitanië te behouden,’ zegt hij. Raymond wil naar het Heilige Land om ‘hem’ te zoeken. Een hospitaalridder overhandigt hem een brief van Fulco de koning van Jeruzalem. Die doet hem een voorstel om naar Antiochië te komen en met de jonge dochter van Alice, de weduwe van Bohemund II, te trouwen. Hij zegt zo vorst van Antiochië te kunnen worden en Eleonora de hertogin van Aquitanië en Gascogne, de gravin van Poitou.

Ray: ‘De huidige keizerin sluit pacten met de Turken, we zullen nog een heilige plaats verliezen. Iemand moet erheen om de die in christelijke handen te houden.’ Destijds beloofde hij Willem voor Eleonora te zorgen en de jonge Aelith maar nu neemt hij het voorstel van koning Fulco aan.

Eleonora heeft er haar zinnen op gezet om met Lodewijk VII te trouwen, zoon van koning Lodewijk VI, bijgenaamd de Bolle of Slimme. Zo kan ze het hertogdom verbinden met het rijk van de Capetingers en zo kan ze ook binnendringen in het milieu van de Franse koning die volgens haar haar vader heeft laten vergiftigen. Vermomd vertelt ze haar plan aan een priester in een biechtstoel op een bootje. De priester blijkt in werkelijkheid de zeventienjarige Lodewijk die op het punt staat zijn vader op te volgen, maar dat eigenlijk niet wil. Noch heeft hij zin in de trouwpartij met Eleonora. Die plechtige gebeurtenis vindt uiteindelijk toch plaats in Aquitanië in het paleis l’Ombrière, precies zoals Eleonora heeft geëist, ook al is ze nog maar dertien en Lodewijk zeventien. Het blijkt dat zowel het lichaam van de oude Franse koning als dat van Eleonora’s vader hertog Willem X opgeblazen is en blauw geworden, het moet hetzelfde vergif zijn.

Als de abt van St. Denis, in feite opvoeder van Lodewijk, eist dat het huwelijk van Eleonora en Lodewijk niet alleen wordt gesloten voor de kerk, maar dat deze ook moet worden ‘geconsumeerd’ ligt Lodewijk kort op Eleonora’s lichaam. Ieder nog met een hemd aan en daarna alleen Eleonora bloot, maar Lodewijk is nog niet toe aan gemeenschap met haar. Dus maakt hij met zijn dolk een sneetje in de voet van Eleonora, en laat een paar druppeltjes bloed vallen op het echtelijke bed, om te laten zien dat ze coïtus hebben gehad. Dat moet voldoende zijn, want de volgende dag moeten ze afreizen naar Parijs om Lodewijk zo snel mogelijk te laten kronen als de nieuwe koning. Bij het hof horen ze ook dat inmiddels 500 ridders uit Aquitanië in de Franse hoofdstad zijn gearriveerd.

Tientallen jaren voor de moord op de hertog van Aquitanië gaat het verhaal over een kind dat opgevoed is door vijf moeders. Waarvan Maud de enige echte is en naar we later horen hij het kind is van Willem de Troubadour. Hij wordt eerst gevangen genomen omdat hij een oude vrouw en twee mannen zou hebben vermoord. En eigenlijk ter dood gebracht zou moeten worden. Maar hij is daarvoor veel te klein net als zijn moeder. Zijn vader noemt hem Sugerio, kortweg Rio. Gelukkig kan hij zich schuil houden op de zolder van een zeepwerkplaats. Hij maakt op zolder van raffiazakken een slaapplaats, van de berg granen, waarvan hij at een voorraadkast en van de balken een vaderland. en hoort beneden een jongeman Ovidius citeren over de liefde, passages over de Scythische steppen uit Boek IV van Herodotus en luistert verwonderd naar de beschrijving van de stammen die Tacitus aantrof in Germania. Hij leert dozijnen gebeden te bidden. Hij raakt onderlegd in het onderhandelen met kooplieden in olie en leert de boeken kloppend te maken. Hij is zo blij dat hij nog leeft en dankbaar voor de liefde van zijn moeder Maud dat hij iedere dag als een wonder beschouwt. Nooit kon hij bevroeden dat zijn halfbroer, de zoon van de hertog van Aquitanië Willem de Troubadour hem op een dag uit zijn paradijs zou halen op een winderige avond in april. En dat hij daarmee een rol zou gaan spelen in de kerk en in het leven van zijn nichtje Eleonora.

In de praktijk blijkt dat Lodewijk als nieuwe koning weinig te vertellen heeft. De Raad beslist, zoals koninklijke lijfwacht De Galeran, het gecastreerde kille brein, breder geschouderd dan Lodewijk in zijn witte tempelierskleed met rode kruis. Dan de koningin-moeder Adelheid van Savoye en abt Suger. Zij nemen voor Lodewijk de besluiten. Zo is ook bepaald dat Eleonora’s zusje Aelith zal trouwen met de hersenloze broer Robert de Grote, de graaf van Dreux. Als Aelith laat zien dat ze vier verwondingen heeft op haar gezicht ging het huwelijk niet door.

Ondertussen is Adamar, de bastaardzuster van haar grootmoeder Adamar mogelijk verantwoordelijk voor de dood van Galerans wapenbroeder Gilbert. Daar staat maar een straf op: dood door onthoofding. Heel listig weet Eleonora de straf om te laten zetten in ophanging en de beul om te kopen en hem ‘De knoop van Bagdad’ te laten omdoen, waarbij het lukt om Adamar niet dood te laten gaan. Een plaatsvervangend lijk van een oude zwerfster laat vermoeden dat Adamars lijk vervoerd wordt. Wanneer Eleonora ’s nachts de wake houdt bij het lijk van Adamar komt die al snel bij, ze is niet gestikt in de knoop. Het had niet veel gescheeld dat ze het niet zou redden, de knoop heeft haar leven gered. Eleonora overweegt haar naar Antiochië te sturen, naar Ray(mond van Poitiers). Adamar zegt dat ze heel voorzichtig moet zijn in het Franse hof. Als Eleonora terugkomt in haar slaapkamer ligt Adamar daar geheel onverwacht levenloos op het fluweel ‘van haar sponde’. Zo onverwacht dat Eleonora die sinds kort in verwachting is van Lodewijk van schrik haar vrucht verliest. Het bloed loopt naast haar benen. Ze veegt het zout van Adamars mond zodat ze er waardig uitzag. Galeran die ziet dat haar jurk bebloed is constateert dat ze de erfgenaam van Frankrijk kwijt is. ‘Niemand aan het hof zal u uw onvoorzichtigheid vergeven, als ik besluit het te vertellen.’ Als ze iets vertelt over Ademars plotselinge dood is ze de volgende.

Galeran blijkt plotseling verdwenen. Bernardus van Clervaux heeft hem nodig in Rome voor een mogelijke terugkeer naar het Heilige Land waar hij deelnam aan de kruistocht. Hij heeft tenslotte de tempeliersgelofte afgelegd als ridder en monnik. Het is een opluchting voor Eleonora dat hij er niet meer is.

De stad Poitiers heeft zich vrij verklaard en weigert verder belastingen te betalen aan de hertogin van Aquitanië. Frankrijk is bang dat ze dan ook geen inkomsten meer krijgt als Poitiers zijn zin krijgt. Eleonora verzint een strijdplan samen de Franse koning Lodewijk. Als ze de kinderen van Poitiers weten binnen te halen hebben ze een onderhandelingspositie. Die komen naar buiten om te dansen en muziek te maken, Ze worden naar een tent in het bos gebracht. Daar wordt voor ze gezorgd. Ondertussen raakt Lodewijk zelf verstrikt in bramenstruiken en zit onder het bloed en verliest zelfs zijn gezichtsvermogen. Als hij denkt dat Eleonora hem met vlugge handen bevrijdt, maar zij zit in Parijs, blijkt het haar jongere Aelith te zijn die hem uit zijn positie haalt. Eleonora heeft gehoord dat alles mis is gelopen in Poitiers en heeft abt Suger gevraagd om te helpen. Hij zal Poitiers alleen binnengaan en seneschalk Rolf Vermandois die naar de stad was gestuurd maar gepakt en die al een dag lang een strop had om zijn nek hopelijk kon bevrijden. De poort werd opengesteld omdat de abt namens de koning een aanbod doet. De baas van de walvisolie is boos omdat pijlen van de koninklijke afvaardiging voor verbranding hadden gezorgd van bijna alle walvisolie en er werd ‘dood aan de koning’ geroepen. Tancredo van Montpellier wil ook de dood van de seneschalk.

Uiteindelijk weet de abt toch voor een goede afloop te zorgen. Poitiers heeft ervan afgezien zich vrij te verklaren. De kinderen van Poitiers zijn vrijgelaten. Alleen Montpellier en twee broers van hem van het walvisvetgilde zijn gedood. Alle marktwaar is veilig gesteld op tachtig zakken tarwe na. Suger bereikt een venster van het hertogelijk paleis dankzij Aelith, hij wordt bijna gelyncht, maar dat gebeurt niet, omdat zij bijna alle vastgehouden kinderen kent. De abt is zo wijs om de vrijlating van de kinderen voor te stellen in ruil voor de hernieuwde eedaflegging van het vazalschap aan de hertogen van Aquitanië. Het voorstel wordt geaccepteerd en Suger wordt nu beschouwd als de bevrijder van Poitiers. De inwoners van Poitiers die eerst zijn dood eisen roepen nu eensgezind: ‘Lodewijk VII de Genadige. Lang leven Lodewijk de Genadige!’

Lodewijk zelf komt doodvermoeid en heftig gewond door de doornige steken van de bramenstruiken in Parijs terug, stekeblind, maar nadat hij enigszins hersteld is, loopt hij al snel als een kievit door het paleis,

Drie bisschoppen verklaren het huwelijk van seneschalk Ralf Vermandois en zijn echtgenote nietig omdat ze verwant zijn in een door de kerk verboden graad. Zij is de zuster van de graaf Theobald van Champagne en van koning Steven van Engeland. Niets staat Vermandois dan in de weg om met Aelith te trouwen. En in de koninklijke Raad waar Eleonora sinds kort zit met Lodewijk en de koningin-moeder Adelheid is met abt Suger besloten dat zij kan trouwen met de jongere achtendertigjarige Mattheüs van Montmorency. Eleonora dankt de abt voor zijn diensten door diens klooster financieel te steunen. Dan spreekt paus Innocentius uit dat Aelith, Vermandois en de drie bisschoppen worden geëx-communiceerd, in de ban worden gedaan. Lodewijk vreest dat dit mogelijk het lot kan zijn van heel Frankrijk.

Eleonora is nog steeds op zoek naar de kikkerkoning, maar hij is er niet meer. Ze wil nog steeds achter de vergiftiging van haar vader komen, waarvan de giftige kikkertjes de oorzaak zouden kunnen zijn. In Vitry vindt ze zijn huis maar hij is er niet meer. Ze hebben Vitry belegerd omdat het stadje niet langer beschermd wordt door de graaf van Champagne. Na een kort beleg en gevangenneming van 100 kinderen geeft de stad zich over. 400 vrouwen en kinderen zijn gevlucht naar de kerk. Nadat alles in pais en vree is verlopen vat de kerk vlam en brandt in zijn geheel af. Met name nadat een grote balk naar beneden valt. Er is geen houden meer aan en Lodewijk ziet de zwarte sneeuw van de brand vallen op de tenten van de belegeraars. Hij ontkleedt zich volledig en gaat op de grond liggen Hij is ten einde raad. Hij voelt zich schuldig, al die 400 onschuldige verbrande mensenlevens. Hij praat met niemand meer, ook niet met Eleonora. Vitry wordt voortaan Vitry-le-Brûlé genoemd.

Lodewijk is een monnik geworden, die met niemand communiceert. Eleonora is de enige die het hofleven gaande houdt. In het verfraaide klooster van St. Denis onthult abt Suger het zes meter hoge kruis met topazen en parels. In aanwezigheid van de aartsbisschop uit Canterbury en de aartsbisschop van Bordeaux, Godfried van Loroux. Dezelfde die Lodewijk en Eleonora in de echt heeft verbonden. Bernardus van Clairvaux wijdt het in met een indrukwekkende preek, koning Lodewijk is gehuld in een eenvoudig gewaad.

Na een crisis in het huwelijk tussen Eleonora en Lodewijk besluiten ze toch deel te nemen aan de kruistocht in het Heilige Land, waar Raymond van Poitiers vorst geworden is in Antiochië. Ze laten hun een jaar oude dochtertje María achter in Parijs. Aenor, de koningin-moeder Adelheid en abt Suger zorgen voor haar. Dan volgt een spannende apotheose, waarbij Eleonora ontvoerd wordt. Zal ze heelhuids terugkeren in Parijs, als ze daardoor ernstig verzwakt raakt? Im In het slot wordt duidelijk hoe haar vader Willem X hoe en waar is vergiftigd en of de poging om Sugers moeder en de overige nonnen in het klooster in de buurt van Santiago de Compostela te vermoorden, kan worden verijdeld. Eleonora leefde daarna nog lang, ze stierf op haar tweeëntachtigste, een indrukwekkend oude leeftijd voor die tijd.

Aquitanië is een historische roman waarin heel veel gebeurt en die geen moment verveelt. García’s gedrevenheid en vlotte verteltrant vonden we al terug in de Witte stad-serie. Terecht dat deze zevende historische roman bekroond is met de Premio Planeta in 2020. Bij de Planetagroep in Barcelona zijn ook de twee historische romans van Hanny Alders Non nobis (over de ondergang van de Tempelorde 1307-1314) en De volmaakte ketter – Roman over de Katharen in het Spaans verschenen.

Eva García Sáenz de Urturi – Aquitanië - Land van water (oorspronkelijk in april 2020 verschenen als Aquitania bij Planeta de Libros in Barcelona) werd uitstekend uit het Spaans vertaald door Jacqueline Visscher, ISBN 978 94005 1395 3, 342 pagina’s, uitgeverij A.W. Bruna, € 20,99, juni 2021