Amsterdam in bijna 80 boeken - Diverse auteurs
Amsterdam door de ogen van vijf schrijvers
Toegankelijk en boeiend boek over – binnenkort – 750-jarige hoofdstad
Onlangs verscheen Amsterdam in bijna 80 boeken. De samenstellers betogen in hun inleiding dat ze geen enkele illusie hebben dat hun selectie representatief is of enkel het allerbeste bevat wat over deze stad geschreven is: ‘Wat u nu openslaat is vooral een eigenwijze selectie van boeken die allemaal, op hun heel eigen manier, onweerstaanbaar zijn. Dit zijn boeken die je de stad laten zien op een manier zoals je die zelf nog nooit zag. Dit zijn boeken die het verhaal vertellen van dat verbeelde Amsterdam, wild, vreemd, mysterieus, en toch, ergens, heel bekend.’
80 boeken aan bod
Het kloeke boekwerk (359 pagina’s) is samengesteld door journalist en schrijver Geert Mak, cultuurhistoricus René van Stipriaan, emeritushoogleraar Nederlandse Letterkunde Marita Mathijsen, oprichter van uitgeverij Atlas Emile Brugman en schrijver Guus Luijters. Ze kozen voor een indeling in tienen:
deel 1: Opgroeien (met onder anderen Multatuli, Theo Thijssen, Reve, Remco Campert, Lale Gül);
deel 2: Invechten (Vestdijk, Ellen Ombre);
deel 3: Op het pluche (Vondel, Gijs van Hall, Ed van Thijn);
deel 4: Jacht op winst (Thomas Rosenboom, W.A. Paap);
deel 5: Het straatleven (Jan Mens, Henk Hofland, Mensje van Keulen, Geert Mak);
deel 6: De zelfkant (Bredero, Is. Querido, Neel Doff);
deel 7: De binnenkamers (Heijermans, Bordewijk, Mary Dorna, Renate Rubinstein);
deel 8: Oorlog, honger en dreiging (Anne Frank, Hermans);
deel 9: Onaangepast en opstandig (Nescio, Mulisch, Wolkers, Theo Kars, Andreas Burnier)
en deel 10: Bedwelming (Carmiggelt, A.F.Th. van der Heijden, Joost Zwagerman).
Er komen in totaal 80 boeken aan bod. Het is niet duidelijk waarom aan de titel het woordje ‘bijna’ is toegevoegd.
Oudste boek is een dagboek
Het oudste boek dat wordt behandeld (in deel 8) is het dagboek (1572-1579) van Wouter Jacobsz Maes. Er woedde oorlog, een bevrijdingsoorlog annex burgeroorlog: ‘de rebellie tegen de Spaanse heerschappij, de strijd ook tussen de katholieke en protestantse burgers, tussen de oude en de nieuwe machten.’
Maes was een pater augustijn, die van Gouda uitgeweken was naar Amsterdam nadat hij de kant van de geuzen had gekozen. In 1578 nemen de geuzen de stad over. Maes keert terug naar Gouda waar hij op z’n zeventigste overlijdt.
Het stuk is geschreven door Geert Mak. Na elke bijdrage wordt vermeld wie van de samenstellers de verantwoordelijke auteur is.
Het meest recente boek dat, eveneens door Geert Mak, aan de orde wordt gesteld is (in deel 2) Smibanese Woordenboek 2.0 (2022) van Prof. Soortkill.
Straattaal
Een verrassende keuze. Overigens noemt uitgeverij Pluim 2019 als verschijningsjaar. Pluim over dit boek: ‘In november 2017 bracht SMIB WORLDWIDE, een multidisciplinair kunstcollectief uit Amsterdam Zuidoost, het Smibanese Woordenboek uit, dat straattaal in Nederland in kaart brengt. Alle drie de drukken raakten volledig uitverkocht. Alleen in het Stadsarchief van Amsterdam is nog een exemplaar te bekijken. Daarom volgt nu het Smibanese Woordenboek 2.0, een nieuwe uitgebreide editie, die naast nieuwe woorden, afkortingen en uitdrukkingen ook in de geschiedenis van de taal en de Bijlmer duikt, waar het woordenboek is ontstaan.’ De auteur is, zo meldt Pluim. wijsgeer, schrijver en medeoprichter van SMIB WORLDWIDE.
Geert Mak eindigt zijn bespreking met: ‘Het is duidelijk: Jan ter Gouw is herboren! Leve prof. Soortkill.’
Historicus Jan ter Gouw verwierf faam door in 1870 maar liefst negentien verschillende Amsterdamse buurtdialecten te onderscheiden, waarbij – ook toen al – immigratie een grote rol speelde.
Voorbeeldig uitgegeven
Het is een mooie reeks boeken geworden, waarin de usual suspects, maar ook minder bekende auteurs, als Mattheus Gansneb Tengnagel, Job van Meekeren, Abraham Braatbard, Jacob Bicker Raye, Hans Bontemantel of Christiaan Batelt een plek hebben gekregen.
Het zijn allemaal Nederlandse schrijvers. Op twee na: de Franse auteurs Jean Lorraine (1855-1906) en Albert Camus (1913-1960), die respectievelijk met Denkbeeldige genietingen, in 1974 in het Nederlands vertaald, en De val, vertaald in 1957, van de partij zijn. Dat werpt vragen op: waarom juist deze buitenlanders? Waarom slechts twee en niet meer? En zou het dan misschien een idee geweest zijn een duidelijke tweedeling te maken die wellicht nog tot interessante conclusies had kunnen leiden?
Maar laten we niet te lang stilstaan bij wat er niet is: Amsterdam in bijna 80 boeken is een toegankelijk en boeiend boek over onze binnenkort 750-jarige hoofdstad, rijk geïllustreerd en voorbeeldig uitgegeven door Atlas Contact.
Adriaan Vermeulen
Diverse auteurs, Amsterdam in bijna 80 boeken, ISBN 978 90 450 4857 4, uitgeverij Atlas Contact, € 34,99, 31 augustus 2023
