Alles wordt lichter - Janke Reitsma
Leven met een nooit af te lossen schuld
Subtiel en zorgvuldig verhaal over een intens moeilijk onderwerp
Al bijna tien jaar maakt de Noorse Ylva ’s nachts treinen schoon. Poetsen tot alles blinkt, resten ontlasting en urine wegschuren, kotsplekken afnemen met een vaatdoek, proberen de glans terug te poetsen. En vooral niet nadenken, nooit nadenken. Maar op een dag in 2022 ontsnapt het haar toch. Luid schreeuwt ze het tegen haar collega en vriendin Lehla, die iets verderop zit te poetsen: Ik heb een kind. Bijna tien jaar heeft ze de herinnering weggestopt, niet aan denken, net doen of het niet bestaat. Maar dan ontsnapt het haar toch.
Over de auteur
Janke Reitsma (1988) is gedragswetenschapper. Ze werkt als orthopedagoog bij een instelling voor verstandelijk beperkten in Zwolle. Zij volgde een opleiding aan de Schrijversvakschool Groningen en debuteerde in 2021 met de roman Niets ontgaat ons, die haar een plek op de shortlist voor de Hebban Debuutprijs opleverde. Alles wordt lichter is haar tweede roman.
Behoedzaam
In korte hoofdstukken die zich afwisselend afspelen in 2012 en 2022, in een behoedzame, zorgvuldige taal waarin elk woord precies op zijn plek valt, vertelt Janke Reitsma het verhaal van Ylva. Nooit terugkijken, heeft ze zichzelf geleerd. Altijd vooruit, want wat geweest is en wat is en wat nog komen gaat zal nooit met elkaar in één leven passen, daarom heb ik alles in stukken geknipt en die stukken weten niets van elkaar.
Eenling
Het is 2012 en haar moeder is net overleden. Een vader heeft ze nooit gekend. De twintigjarige Ylva, die altijd samen was met haar, weet zich geen raad meer met haar leven. Altijd al een eenling, nooit vriendinnetjes, het liefst samen met moeder zwervend in de natuur, is zij nu opeens aan zichzelf overgeleverd. Impulsief pakt ze wat spullen in, gaat naar een busstation, laat wat bussen toch maar voorbijgaan en stapt dan in de laatste lange-afstandsbus die die dag nog vertrekt. Uren later staat zij op een verlaten plek in het ruige Noorse landschap, nog altijd zonder doel of plan. Ze kruipt in de laadbak van een geparkeerde pickup en belandt zo op het schapenboerderijtje van Jacob. Dubbel zo oud als zij is hij en net zo zwijgzaam.
Zwanger
Zonder veel woorden vindt Ylva een plek op het boerderijtje. Jacob en zij gaan ieder hun eigen gang, maar ’s nachts in bed vinden ze elkaar. En dus, het kan niet uitblijven, raakt Ylva zwanger. Eigenlijk wil ze een abortus, maar wederom is het haar besluiteloosheid die voor haar beslist. En dan gebeurt er iets, waardoor Ylva weg moet. Wat precies, dat geeft Reitsma slechts stukje bij beetje prijs, in elk hoofdstuk iets meer.
Terug
En zo staat ze tien jaar later als schoonmaker in die trein en vertelt Lehla dat ze een kind heeft. Als die woorden eenmaal uitgesproken zijn, weet ze dat ze terug moet, terug naar het verlaten boerderijtje. Ze gaat lopend, kampeeruitrusting en spullen op de rug. Onderweg reist in haar fantasie haar zoon met haar mee, rent voor haar uit, legt zijn hand in de hare. Ze heeft geen idee wat ze aan zal treffen, laat de reis zo lang mogelijk duren en maakt er een ware helletocht van, maar ze weet dat ze niet terug kan.
Schuld en boete
Het is een zwaar verhaal, over schuld en boete, over de onmogelijkheid om een daad ongedaan te maken. Het is de taal van Reitsma, subtiel en afgewogen, die het boek zijn evenwicht geeft. In woorden boetseert ze de volkomen eenzaamheid van Ylva. Als ze op een kampeerplek aankomt waar al een paar mensen zijn, denkt ze: Mensen, en zeker reizigers, verenigen zich en voordat je het weet, ben je ergens onderdeel van en moeten ze al je lagen zien, tot daar waar al jaren niemand meer komt. En dus loopt ze verder.
Alles wordt lichter is geen verhaal waar je vrolijk van wordt. Maar het is wel verdraaid mooi.
Sonja de Jong
Janke Reitsma – Alles wordt lichter, uitgeverij Mozaïek, €23,99, ISBN 978 90 2396220 5, 288 pagina’s, € 23,99, april 2024
