Alle tijden zijn onzeker - Joke van Leeuwen
Van Leeuwen tovert met taal
Over tijden die niet eens zo heel anders waren
Bijna 250 jaar zijn verstreken sinds 1783. En er is veel veranderd: de wetenschap maakte gigantische sprongen, het dagelijks leven veranderde ingrijpend. En toch is er ook heel veel hetzelfde als in dat jaar kort voor de Franse revolutie. Dat maakt Joke van Leeuwen duidelijk in haar nieuwe roman Alle tijden zijn onzeker. Ook toen was er de angst voor nieuwe medische ontwikkelingen, het wantrouwen ten aanzien van hooggeplaatste personen, de haat tegen al wat van buiten kwam. Ga trug na je eige lant, was ook toen al een veelgehoorde uitlating.
Over de auteur
Joke van Leeuwen (Den Haag, 1952) groeide op in Amsterdam en Zetten en verhuisde op haar dertiende met haar ouders naar Brussel. Tegenwoordig woont zij in Antwerpen. Zij schrijft romans, poëzie en kinderboeken, treedt op en tekent. Veel van haar boeken zijn bekroond, in 2013 ontving ze de AKO Literatuurprijs voor haar roman Feest van het begin. Haar werk is in vele talen vertaald.
Buitenlandse
Van Leeuwen situeert haar verhaal in het Frankrijk van enkele jaren voor de revolutie daar. Maar nergens noemt zij historische namen. Lodewijk XVI is de Koning, zijn vrouw Marie-Antoinette heet de Buitenlandse, Parijs is de Hoofdstad en Versailles het Château. Het maakt het verhaal universeler, elk van die beroemde personen en plaatsen kan probleemloos worden ingewisseld voor een andere, soortgelijke naam.
Drukkerij
De hoofdpersonen in haar boek, de kleine burgerij, krijgen wel een naam. We maken kennis met het jonge echtpaar Vince en Marie. Zij werkt in de drukkerij van haar vader, hij houdt zich bezig met allerlei wetenschappelijke experimenten, puur voor de lol. Als zijn schoonvader hem verwijt dat hij zijn vrouw het geld laat verdienen, bouwt Vince een wetenschapsshowtje op dat hij op een uitklaptafeltje op straathoeken laat zien: een vloeistof die het ene moment blauw is en dan opeens wit-doorschijnend, een buis met bloed dat ‘door liefde’ aan het koken raakt, een rode roos die opeens wit wordt. Het levert aardig wat geld op van enthousiaste toeschouwers.
Hutje
En dan is er ook nog Pierre, een jongen die het niet echt getroffen heeft in het leven. Hij is van redelijke komaf, maar zijn ouders zijn al vrij jong weggevallen en Pierre houdt zich in leven in een zelfgebouwd hutje in het bos. Voordat zijn moeder overleed, heeft zij hem al geleerd waar alle ellende in het leven aan te wijten is: Joden en protestanten en volk dat van buiten komt zonder te vragen of ze welkom zijn. Als Pierre op straat Gaston ontmoet, klampt hij zich aan hem vast. Gaston predikt een geheel zelfverzonnen versie van het geloof, vol onheil en doem, waarin alles wat niet goed is in het leven de schuld is van de Buitenlandse. Als Gaston op straat wordt doodgeslagen, komt Pierre tot de conclusie dat het zijn plicht is de Buitenlandse te vermoorden.
Ontdekkingen
De wereld die Van Leeuwen schetst is er een die volop in verandering is. Er zijn nieuwe ontdekkingen, voor het eerst in de geschiedenis gaan mensen de lucht in, in een mandje onder luchtballonnen (eerst een proef met dieren in het mandje om zeker te weten dat je hoofd niet uit elkaar klapt als je honderd meter boven de grond komt). Ook wordt een vroege vorm van vaccinaties uitgetest, hetgeen hele menigten mensen in rep en roer brengt, want dit moet een manier van de elite zijn om het volk uit te roeien.
Decolleté
Van Leeuwen speelt met de taal. Een laag uitgesneden decolleté is bij haar een braakliggend veld, een letter M heeft één pootje dat wil weglopen, maar vast zit aan zijn bedoeling. Het maakt het lezen van Alle tijden zijn onzeker tot een waar genot vol subtiele verrassingen.
Nergens trekt Van Leeuwen expliciet de vergelijking met het heden, maar de parallellen zijn overduidelijk. Het mag dan tegenwoordig niet meer zo stinken in de stad, dames poepen niet langer op straat, discreet onder hun tot op de grond vallende crinolines en het zwerfvuil ligt niet langer hoog opgetast langs de straten, maar echt veranderd zijn wij als mensen niet.
Sonja de Jong
Joke van Leeuwen – Alle tijden zijn onzeker. Querido, ISBN 978 90 214 9870 6, 255 pagina’s, €23,99, september 2024.
