Alkibiades - Ilja Leonard Pfeijffer
Voor veel boekenliefhebbers is Alkibiades van Ilja Leonard Pfeijffer een niet te bedwingen berg; voor anderen een lust om woord voor woord en van zin tot zin te genieten.
Dat blijkt wel uit de reacties die lezers achterlaten op de Facebookpagina van de Volkskrant Leesclub, waar deze roman een week lang centraal heeft gestaan. De een (ik bijvoorbeeld) beschouwt deze historische roman als een meesterwerk, de ander zegt kort en bondig: ‘Grrr’.
Bijeenkomsten
De ‘gewichtigheid’ van het boek zit niet alleen in het fysieke gewicht, dat inderdaad indrukwekkend en bijzonder is (943 bladzijden), maar vooral ook door ‘alles eromheen’. Ilja Pfeijffer heeft om zijn boek te presenteren een publieke rondgang gemaakt door zalen in België en Nederland. De gespreksleider van de bijeenkomst waarbij ik aanwezig was, zorgde er helaas voor dat het gesprek met Pfeijffer na een paar van diens standaardzinnen over Alkibiades vrijwel verzandde in de overeenkomst tussen de politieke situatie in diens tijd en de huidige in Nederland. Even geroutineerd leverde Pfeijffer kritiek op huidige regering en foute ontwikkelingen daarin. Jammer genoeg kwam daardoor de roman minder aan bod. Een bijzonder feit vond ik wel zijn mededeling dat hij ‘slechts’ aan Alkibiades had gewerkt van 1 januari 2022 tot mei 2023, de maand van uitgave. Een ongelooflijke prestatie.
Deelname Leesclub
Even sympathiek vond ik de deelname van Ilja Pfeijffer aan de Leesclub van de Volkskrant, wat bleek uit enkele van zijn reacties op vragen van lezers. In het algemeen vond ik het niveau van de lezersreacties erg lezenswaardig, wat waarschijnlijk uitgelokt wordt door het boek zelf. Vrijwel alle aspecten die om commentaar of kritiek vragen kwamen aan de orde. Deelnemers waren zo enthousiast dat er nu een vervolg bestaat: de Leesclub Alkibiades.
Inhoud
Alkibiades (450 v.Chr.-404 v.Chr.) legt in zijn memoires rekening en verantwoording af aan ‘de mannen van Athene’, een aanhef waarmee zijn toespraken op de berg naast de Akropolis vaak begonnen. Onderstaand fragment is een statement dat getuigt van zijn sluwheid om wat recht is krom te praten, en andersom. Ook zijn veldheerschap is daarvan doordrongen:
‘Na een zo volledig mogelijke en volledig oprechte verantwoording te hebben afgelegd voor mijn daden en voor de overwegingen en motieven waardoor zij in gang zijn gezet, zonder daarbij de voorvallen te hebben verzwegen of gebagatelliseerd die aanleiding zouden kunnen geven tot controversen of wantrouwen omtrent mijn loyaliteit, en na als een dwingende vordering van jullie achting en benevolentie aldus te hebben aangetoond dat ik op elk moment van mijn leven de belangen van Athene heb trachten te dienen, (…)’
Zoals Alkibiades spreekt en schrijft, met uitweidingen die soms over grenzen heen gaan, zo verloopt ook zijn leven. Zich afspelend tussen standpunten die hem het beste uitkomen. Opportunist pur sang. Ik ‘luisterde’ met intense aandacht naar de rede van Perikles, door wie Alkibiades is opgevoed, en die eigenlijk een veel grotere invloed heeft gehad op zijn tijd (494-429 v.Chr.) en ver daarna. Door diverse Griekse geschiedschrijvers uit zijn tijd zijn verschillende van zijn redevoeringen vastgelegd. Ze zouden zonder meer zo op de huidige tijd geplakt kunnen worden.
Na het overlijden van Alkibiades’ vrouw Hipparete heeft hij een relatie met Timandra. Zij omschrijft ‘de mooiste man van zijn tijd’ als volgt:
‘De briljantste man van zijn generatie,’ (…) ‘die wordt gevreesd, aanbeden en diep gewantrouwd in Athene, Sparta en Perzië, die de hoge politiek van wereldmachten dermate vaardig weet te plooien dat ieder algemeen belang dat hij zegt te dienen telkens op wonderbaarlijke wijze samenvalt met zijn persoonlijke ambities en die als enige in staat moet worden geacht om Athene naar de overwinning in de oorlog te leiden, (…)’.
Dat Athene in de Peloponnesische Oorlogen het onderspit delft, heeft Alkibiades niet meer kunnen meemaken.
De roman is in de media al van alle kanten belicht. Ter sprake kwamen de historische bronnen, de vele personen die gelukkig opzoekbaar zijn in de namenlijst, de grootse beschrijvingen van het paleisleven, van optochten en veldslagen, tot in detail, en het waarheidsgehalte dat afgewisseld wordt door fictie, door Pfeijffer zelf aangegeven.
Over de wijdlopige maar boeiende stijl van Ilja Pfeijffer is ook al veel geschreven. Eén feit is mij opgevallen. Nadat Timandra het verhaal van Alkibiades na diens dood heeft overgenomen, veranderen de meanderende zinnen in veel kortere en eenvoudige bewoordingen. Of zoek ik nu te ver?
Wat ook zij, Alkibiades was een gebeurtenis in mijn leven.
Dick de Scally
Ilja Leonard Pfeijffer – Alkibiades. Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, 2023. ISBN 978 90 295 4986 8. Gebonden, 943 bladzijden, waarvan 168 bladzijden met informatie, bronnen e.d. € 34,99.
