Ach, Engeland - De Brexit Editie - Peter Brusse
Langdurige separatie tussen Engeland en continentaal Europa eigenlijk ondenkbaar
Historisch deel is buitengewoon boeiend en leerzaam, zoals over Erasmus’ meesterwerk
De aanleiding voor Ach, Engeland gaat terug tot 2016, het jaar van het referendum over het Britse lidmaatschap van de Europese Unie. Door zijn langdurig verblijf in Londen van meer dan twintig jaar als correspondent van de Volkskrant en de NOS, had Peter Brusse zich inmiddels een grote kennis verworven van Engeland en zijn bijzondere eilandmentaliteit van splendid isolation.
Het besluit van de Britten de Europese Unie te verlaten, bracht hem ertoe allereerst de gemeenschappelijke geschiedenis tussen Engeland en Nederland uit te diepen. Het historische deel van Ach, Engeland is buitengewoon boeiend en leerzaam, ook voor degenen die denken veel van Engeland te weten. Het bevat talloze anekdotes, te beginnen uit de tijden van Willibrord en Bonifatius, kloosterlingen die beiden afkomstig waren uit Engeland, maar wiens leven zich grotendeels afspeelde op het continent, met name in de Friese contreien, waar Bonifatius in Dokkum werd vermoord. Weinig bekend is dat het meesterwerk van Erasmus, Lof der Zotheid, in Londen werd geschreven en aan koning Henry VIII werd opgedragen. Ook weten weinigen van het oorspronkelijke idee van haar oom, de Britse koning William IV om zijn dochter Victoria uit te huwen aan Alexander, de lievelingszoon van de Nederlandse koning Willem II. Maar de latere Britse vorstin Victoria dacht daar anders over: zij werd verliefd op Albert, met wie zij negen kinderen zou krijgen! Aardig is de beschrijving van de ontmoeting, zestig jaar later, van de dan oudste Queen Victoria en de jongste koningin Wilhelmina, die in 1895, drie jaar voor haar troonsbestijging, bij Victoria op bezoek ging in Windsor Castle. De jonge Wilhelmina maakte een zeer positieve indruk en sprak heel goed Engels, volgens een aantekening van Victoria in haar dagboek!
Anders dan men wellicht zou verwachten, is het laatste deel van Ach, Engeland dat de veertig jaren van het Britse lidmaatschap van de EEG en later de EU beschrijft redelijk beknopt. Het Verenigd Koninkrijk kwam uit de Tweede Wereldoorlog weliswaar als overwinnaar, maar toch ook als zeer verarmd. In 1950 was het voedsel er deels nog op rantsoen, anders dan bijvoorbeeld in Nederland. Maar tegelijk beheerste de nostalgie naar de tijd dat Groot-Brittannië een wereldrijk was en de machtsbalans op het Europese continent bepaalde, in belangrijke mate het beleidskader van de Britse politiek. Zowel het beleid van Conservatieve- als dat van Labour-regeringen werd bepaald door de gedachte dat het delen van soevereiniteit voor het V.K. ondenkbaar was. En zo werd de boot van deelname aan meer Europese samenwerking gemist tot 1973 toen de grondslagen van de Europese Gemeenschap al waren vastgelegd. De Franse president de Gaulle heeft twee keer een verzoek om Britse toetreding in de jaren zestig geblokkeerd, vooral omdat het V.K. voorrang wilde geven aan militaire in het bijzonder nucleaire samenwerking met de V.S. Voor de Britten was Europese samenwerking beperkt tot economische samenwerking. Iedere gedachte aan Europese politieke integratie werd afgewezen en dat is eigenlijk gedurende de gehele tijd van het Britse lidmaatschap zo gebleven.
Ik voeg daar een persoonlijke herinnering aan toe. Begin jaren zestig zou door het Leidse Europa Instituut samen met het British Institute of International and Comparative Law een nieuw Europeesrechtelijk tijdschrift worden opgericht. Het Leidse voorstel voor de naam was: European Community Law Review. Het Britse tegenvoorstel was Common Market Law Review, want het V.K. zou tot een ‘common market’ en niet tot een ‘community’ toetreden. En dat is het geworden. De C.M.L. Review is nu in zijn 58e jaargang en floreert nog steeds. Maar het Britse beeld is in al die jaren nooit veranderd!
In de proloog beschrijft Brusse dat hij, toen hij voor het eerst over Brexit hoorde, dacht dat het een grap was van een aantal excentriekelingen die in de Britse mythe van absolute onafhankelijkheid waren blijven geloven. Toen bleek dat het geen satire maar ernst was, werd hij kwaad en voelde hij zich gekrenkt en beledigd. Hij besloot een persoonlijk verhaal te schrijven, met als uitkomst dat een langdurige separatie tussen Engeland en continentaal Europa eigenlijk ondenkbaar is. Ach, Engeland is daar de zeer lezenswaardige neerslag van.
Met name voor Nederland betekent het uittreden van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie een groot verlies. Meer dan met andere grote landen als Duitsland of Frankrijk voelen Nederlanders zich met Engeland verbonden, door onze open economie en Atlantische gerichtheid, maar ook door een verwantschap in politiek, cultuur en taal.
Of het Verenigd Koninkrijk ooit zal terugkeren in een meer verenigd politiek Europa? Het is moeilijk dat nu te verwachten. Maar Brusse gelooft dat er altijd weer tegenkrachten in Engeland zijn die hen terugbrengen naar Europa. Zijn boek eindigt daarom met het uitspreken van zijn stiekeme hoop dat Brexit toch een succes zal zijn en het Verenigd Koninkrijk daarna weer terugkeert op het Europese pad. Wie het weet mag het zeggen!
Laurens Jan Brinkhorst
Den Haag, mei 2021
De auteur
Peter Bolke Brusse (Rotterdam, 16 maart 1936) is net als vader M.J. (Rie) Brusse – de schrijver van de rubriek ‘Onder de mensen’ en Boefje – journalist, maar ook schrijver en korte tijd hoofdredacteur van het NOS-Journaal. Woonde in zijn jeugd korte tijd in Groet en verhuisde daarna naar Nijmegen. Hij maakte faam als legendarische Engeland-correspondent in Londen voor het NOS-Journaal en de Volkskrant. Hij schrijft al vijftig jaar over het Verenigd Koninkrijk en weet dat je de Britten nooit zult kunnen begrijpen. Peter Brusse schreef o.a. de bestsellers Neem nou Londen en Engeland bestaat niet.
Peter Brusse – Ach, Engeland – De Brexit Editie, 270 pagina’s ISBN 978 94 638 2000 4, uitgeverij Balans, € 20,00, eerste twee drukken in 2019, derde druk, maart 2021
