21 lessen voor de 21ste eeuw - Yuval Noah Harari
De ’21 lessen voor de 21ste eeuw’ van de Israëlische auteur Yuval Noah Harari heeft de inhoud van een vierjarige studie. De omvang is zo veelzijdig, zo meeslepend en zo boeiend dat een enkele bespreking als deze geen enkel recht doet aan de waarde. Bijna elke zin is het citeren waard en elke zin vraagt om een bedachtzaam overpeinzen.
In die 21ste eeuw komen we terecht – maar we zijn er al, want de waarneming van Harari stamt uit de 21ste eeuw – in een wereld die vraagt om antwoorden en oplossingen op het gebied van data- en biotechnologie, van politiek en globalisering, van oorlog en vrede, van waarheid en leugen.
Uitgebreid maakt hij de lezer beducht voor de grote technische bedrijven als Facebook, Google en Amazon, die hun Artificiële Intelligentie (AI) middels hun programma’s loslaten op de gebruiker. De mens krijgt een enorme service aangeboden. Niet gratis, want hij ‘betaalt’ met zijn profiel en data.
Harari geeft het sprekend voorbeeld van een klant die een elektrische auto wil aanschaffen en op het internet op zoek gaat. De techbedrijven zijn allang op de hoogte van alle data over de klant en beveelt hem een bepaalde auto aan. Met andere woorden, de techbedrijven heffen zichzelf op, want ze zullen de reclames waar ze van bestaan in de toekomst gaan missen. De klant hoeft niet meer te kiezen. AI kiest voor de klant. De mens is het product geworden. Nog even en AI bepaalt niet alleen wat je moet kopen en weten, maar zelfs wat je moet voelen. Harari spreekt van ‘digitale dictatuur’.
Grote bedrijven als Facebook dromen ervan de mensheid online te verbinden, als een community waarin de mensen zich veilig geborgen weten, maar Harari toont aan dat de offline-wereld daardoor steeds verder van de mensen vervreemd raakt. Wijze les van Harari: Van technologie valt veel goeds te verwachten, maar hier wil ik vooral de risico’s en gevaren ervan belichten.
Globalisering is een volgende uitdaging, want globalisering heeft racisme en identiteitsproblematiek tot gevolg. De problemen aan de andere kant van de wereld zijn op ons bordje terechtgekomen, problemen die mondiaal moeten worden aangepakt. Misschien moeten we die wel afremmen en teruggaan naar afzonderlijke staten. Een prikkelende gedachte.
Kan de homo sapiens de wereld nog wel overzien? Het is uiterst moeilijk geworden het onderscheid tussen werkelijkheid en fictie te zien. Deze regels schrijf ik in de tijd van de coronapandemie en deze problemen en de altijd mistige scheidslijnen tussen groepen worden juist in tijden van rampspoed prominent. In tijden van oorlog trouwens ook en af en toe lijkt het oorlog in eigen land.
In de laatste delen van het boek toont Harari aan dat we een race tegen de klok lopen op het gebied van milieu, wapenwedloop, armoede, terrorisme, immigratie, existentiële dreiging van kernwapens, enzovoort. We kunnen niet eindeloos blijven discussiëren. Door al deze problemen en uitdagingen belanden we op de terreinen van filosofie, religie en wetenschap, met hun essentiële vragen, waarvan de laatste luidt: wat is de zin van dit alles?
Het antwoord van Harari stelt enigszins teleur: Als je de waarheid wilt weten over het universum, de zin van het leven en je eigen identiteit, kun je dus het beste beginnen door naar het leed in de wereld te kijken en te onderzoeken wat het precies is. Het antwoord is geen verhaal.
Maar alle bladzijden daarvoor zijn op zichzelf een concrete uitdaging en voer voor discussie en beleid.
Dick de Scally
De auteur
Yuval Noah Harari werd geboren in 1976 in Israël. Hij doceert geschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. Zijn boeken Sapiens, Homo Deus en 21 lessen voor de 21ste eeuw zijn wereldwijde bestsellers. Hij wordt gewaardeerd als een invloedrijke intellectueel, is Keynote speaker op congressen en discussieert met wereldleiders, onder andere met Mark Rutte, over globale problemen.
Yuval Noah Harari : 21 lessen voor de 21ste eeuw (Verschenen in 2018 als 21 Lessons for the 21st Century bij Spiegel & Grau/Jonathan Cape), vertaald uit het Engels door Inge Pieters, inmiddels 13de druk, ISBN 978 940040498 4, Thomas Rap, 447 pagina’s, € 15, oktober 2019
