2000 jaar Oorlog en Strijd in het Oer-IJ-landschap - Agnes de Boer
2000 jaar strijd in het OER-IJ Landschap
Zichtbare sporen van twee eeuwen oorlog en geweld
Heel veel sporen van de oorlogen en het geweld in wat tegenwoordig Kennemerland heet zijn zichtbaar geworden door de ontwikkelingen van het gebied: woningbouw, aanleg van bedrijventerreinen, wegen en tunnels. Veel herinneringen dus. Blijkbaar was het een begerenswaardig gebied, dat verdedigd moest worden tegen diverse veroveraars. Maar ook onderling is veel strijd geleverd. Misschien kortaangebonden inwoners?
Die verschillende gewelddadige jaren op zoveel verschillende plaatsen vroegen natuurlijk om regionale en archeologische expertise. Daarom is de samenstelling van deze bundel opstellen ter hand genomen door acht auteurs, van wie Agnes de Boer de eindredactie verzorgde. Jos Teeuwisse, secretaris van stichting Oer-IJ, begrenst het Oer-IJ in zijn voorwoord tot het gebied binnen de driehoek Velsen-Alkmaar-Zaanstad. Gelukkig leggen de auteurs de grenzen iets ruimer, anders was de Russisch-Britse invasie uit 1799 buiten de boot gevallen.
De oudste sporen van overweldiging stammen uit -wat dacht u- de Romeinse tijd, periode 15-47 na Christus. Voor het eerst in de geschiedenis zagen de bewoners militairen rondlopen, die forten bouwden (Velsen!), wachttorens, legerkampen, kortom de regio werd voor hun ogen gemilitariseerd. Wat ik niet wist is dat de overwonnenen belasting moesten betalen in ruil voor ‘bescherming’. En dan volgt de curieuze zin: ‘Het waren vroeg-maffiaanse toestanden veroorzaakt door militairen uit het zuiden, zoals uit Italië.’ Slip of The pen? Van hun aanwezigheid is redelijk veel teruggevonden, onder andere delen van een wapenuitrusting, een wijnkruik, een olielamp, zilveren munten, enzovoort.
Vikingen
In dit geval was dus gebiedsuitbreiding (synoniem voor machtswellust) en het verzet daartegen de reden om de wapens op te nemen. Is dat ook het geval bij de invallen van de Vikingen? Alleen duidelijk is dat delen van de kust omstreeks 850 onder Deens gezag hebben gestaan. Of de Vikingen hier ook zijn geweest, die zekerheid moet nog bewezen worden.
Dat waren de ‘buitenstaanders’. Onderling hebben de ‘stammen’ elkaar bevochten, met aanleidingen die niet veel anders waren dan machtswellust. Bijvoorbeeld de oorlog tussen Holland en West-Friesland. Een van de wreedste veldslagen vond plaats bij de plaats Vronen, even ten noorden van Alkmaar. In 1297 lijden de Westfriezen daar een verpletterende nederlaag tegen de Hollanders. In het Huis van Hilde in Castricum zijn de sporen van extreem geweld te zien, althans op sommigen schedels.
Tegenwoordig wordt veel debat gevoerd via sociale media, tot schelden en bedreigingen aan toe, maar tijdens de Hoekse en Kabeljauwse Twisten ging men elkaar met wapens te lijf. Tussen 1350 en 1490 ging het erom de feodale straatstructuur om te vormen tot een meer moderne bestuursvorm. Ook hier weer ongelooflijk veel verwoesting en bloedvergieten. Evenals tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Veel zichtbare sporen heeft die laatstgenoemde strijd niet opgeleverd, wat een bewijs kan zijn dat vooral de verwoestingen (en de daarmee gepaard gaande gruwelijkheden) enorm moeten zijn geweest. De victorie, begonnen in 1573 in Alkmaar, is duur betaald. Terzijde: het Huis met de Kogel in Alkmaar wordt niet genoemd.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de Noordzeekust de westgrens van het Duitse Rijk en dus strategisch van belang. Ter voorkoming van een invasie bouwden de Duitsers de Atlantikwall, een verdedigingslinie van mythische proporties, aldus de tekst: loopgraven, tankwallen, bunkers, zelfs een schijnvliegveld. De invasie heeft hier niet plaats gevonden, wel heel veel ellende en zorgen, onder andere meer dan 40.000 inwoners werden geëvacueerd. De oorlogsrestanten van de Atlantikwall overtreffen in aantal alle andere sporen uit het verleden. Soms zijn ze lastig te herkennen. Een voorbeeld: de driehoekige betonelementen die tegenwoordig gebruikt worden als wegwijzers zijn overblijfselen van die Atlantikwall.
Wapengekletter
Een enkele keer is een vondst een toevalstreffer. De Russische soldaat die in 1799 sneuvelde bij de slag bij Bergen en wiens resten in 2018 werden gevonden, kreeg een tweede, gereconstrueerd leven in het Huis van Hilde in Castricum.
Het boek geeft door zijn onderwerp een eenzijdig beeld van het Oer-IJ, alleen maar strijd, oorlog, geweld en onmenselijke wreedheden. Laten we niet vergeten dat in die 20 eeuwen niet alleen maar wapengekletter te horen is geweest. Soms heerste er vrede. Ook nu weer.
Dick de Scally
De redactiecommissie
- Drs. Agnes de Boer (1965) studeerde sociale geografie en bestuurskunde. Ze schreef mee aan de ‘Atlas van het Oer-IJ-gebied’ en aan ‘1001 Vrouwen in de 20ste eeuw’.
- Arjen Bosman (1963) studeerde archeologie, heeft een bedrijf Military Legacy. Schreef diverse publicaties over krijgsgeschiedenis.
- Leon Klein Schiphorst (1947) maakt deel uit van de hoofdredactie van het Haarlems Dagblad. Schreef ‘Akersloot in Oorlogstijd’ en is bestuurslid van stichting Oer-IJ.
Agnes G.M. de Boer (eindredactie) – 2000 jaar Oorlog en Strijd in het Oer-IJ-landschap, uitgave stichting Uitgeverij Noord-Holland & stichting Oer-IJ. ISBN 978 94 92335 32 6. Ingenaaid met flappen, geïllustreerd, met kaarten en een bibliografie, 156 bladzijden, € 19,95, november 2021
